Είναι προφανές ότι δεν έχει κανείς συχνά την ευκαιρία να συνομιλήσει και να ανταλλάξει απόψεις με τον Δαλάι Λάμα, πόσο μάλλον να δημιουργήσει ένα ντοκιμαντέρ με εκείνον ως… συνεργάτη. Αυτό το κατάφερε πάντως η Ελβετίδα κινηματογραφίστρια Μπάρμπαρα Μίλερ (φωτ.) , μαζί με τον συνοδοιπόρο της, Φιλίπ Ντελακίς· οι δυο τους συνάντησαν τον 89χρονο πνευματικό ηγέτη του Θιβέτ στον βορρά της Ινδίας, όπου εκείνος βρίσκεται εξόριστος από την πατρίδα του εδώ και δεκαετίες. Η κουβέντα μαζί του γέννησε τη «Σοφία της ευτυχίας», που κυκλοφορεί από την περασμένη Πέμπτη και στις ελληνικές αίθουσες.
«Ηταν πολύ ξεχωριστή εμπειρία. Ημασταν αρκετά νευρικοί πριν από τη συνάντηση μαζί του, αλλά από τη στιγμή που μπήκε στο δωμάτιο όλα εξαφανίστηκαν – μιλούσε στους πάντες, αστειευόταν. Στην πραγματικότητα είχαμε μια τελευταία ευκαιρία να κάνουμε κάτι τέτοιο, γιατί έχει δηλώσει ότι δεν πρόκειται να δώσει άλλες συνεντεύξεις – ήξερε ότι δεν θέλαμε να γυρίσουμε βιογραφία, αλλά να βγάλουμε ένα “απόσταγμα” της σκέψης του. Στόχος ήταν ένα ντοκιμαντέρ “με” τον Δαλάι Λάμα και όχι “για” τον Δαλάι Λάμα. Ουσιαστικά προσπαθήσαμε να συγκεντρώσουμε όλη αυτή την αρχαία γνώση που κουβαλά και να την προσφέρουμε στον σύγχρονο κόσμο. Εχουμε την πεποίθηση ότι όσα έχει να πει μπορούν να βοηθήσουν ώστε στη σημερινή, αγχωτική καθημερινότητά μας να βρούμε περισσότερη γαλήνη», μας λέει διαδικτυακά η Μπάρμπαρα Μίλερ.
Στο δωμάτιο πίσω της, ένα αγαλματίδιο του Βούδα μαρτυρεί πιθανότατα πως και η ίδια ασπάζεται τις διδαχές του Δαλάι Λάμα. Πόσο επίκαιρες είναι όμως αυτές το 2024; «Στην προσωπική μας ζωή όλοι ψάχνουμε τρόπους να διαχειριστούμε το άγχος, τους φόβους, τον θυμό μας. Οι δικές του συμβουλές πάνω σε αυτά τα ζητήματα είναι πολύτιμες. Επίσης, μιλάει πολύ για το πώς οι άνθρωποι τείνουν να τονίζουν συνεχώς τις διαφορές τους (το φύλο, τη φυλή, το χρώμα, τα έθνη), κάτι το οποίο οδηγεί στη βία και στον πόλεμο. Μιλάει για το πώς μπορούμε να αλλάξουμε αυτή την προσέγγιση, πράγμα αναγκαίο και επείγον, ειδικά στον σύγχρονο κόσμο. Και βέβαια έχει να πει για την ευθύνη απέναντι στον πλανήτη μας που, όπως πολύ σωστά επισημαίνει, είναι το μοναδικό μας σπίτι».
Πράγματι, σε αρκετά σημεία του ντοκιμαντέρ ο 14ος Δαλάι Λάμα μιλάει για τη λογική τού «εμείς» και του «εκείνοι», αναφερόμενος στον λανθασμένο τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τους συνανθρώπους και τους γείτονές μας. Παρακάτω, ωστόσο, ξεκινάει τον λόγο του με το «εμείς οι Θιβετιανοί» όταν αναφέρεται στη μακροχρόνια διένεξη με την Κίνα. «Εχει πράγματι ενδιαφέρον το πώς χειρίζεται αυτή την κατάσταση. Ενώ λέει “εμείς οι Θιβετιανοί”, αλλού παραδέχεται ότι αν μιλάει μόνο σαν Θιβετιανός, κάνει το ίδιο με εκείνους που τον πολεμούν, άρα έχει επίγνωση της αντίφασης. Σίγουρα εδώ και δεκαετίες συντελείται μια πολιτισμική γενοκτονία εναντίον της γλώσσας και της κουλτούρας του Θιβέτ. Εκείνος, ωστόσο, προσπαθεί να δείξει πόσο σέβεται όλους τους πολιτισμούς και τις θρησκείες. Οταν για παράδειγμα τον ρωτάμε για τις διώξεις των κινεζικών αρχών, πάντα κάνει τον διαχωρισμό ανάμεσα στην πράξη και στον πράττοντα. Λέει ότι αν η πράξη είναι αρνητική πρέπει να προσπαθήσεις να τη σταματήσεις, δίχως βία, με διάλογο. Αλλά τον πράττοντα πρέπει να τον βλέπεις πάντα σαν άνθρωπο, γιατί μόνο έτσι μπορείς να σταματήσεις τον κύκλο της βίας. Αυτή η προσέγγιση αποτελεί πηγή έμπνευσης και για εμένα προσωπικά. Συνήθως αντιδρούμε γρήγορα και ενστικτωδώς – το να καταφέρεις να κάνεις ένα βήμα πίσω και να βάλεις το μυαλό σου ανάμεσα σε αυτό που αισθάνεσαι και στον κόσμο, χρειάζεται πραγματική εξάσκηση».
Η ιδέα που διατυπώνει ότι μπορεί να υπάρξει μια γυναίκα στη θέση του είναι σίγουρα επαναστατική.
Η μητέρα του
Εντύπωση επίσης προκαλεί ο τρόπος που ο Δαλάι Λάμα μιλάει για τις γυναίκες και τις ηγετικές θέσεις που εκείνες θα πρέπει να κατέχουν εξίσου στον σημερινό κόσμο. «Νομίζω ότι αυτές οι αντιλήψεις έχουν να κάνουν και με τη μητέρα του. Πιστεύει ότι οι γυναίκες έχουν πιο ανοιχτή καρδιά και περισσότερη συμπόνια για τους τριγύρω από όσο οι άνδρες. Η ιδέα που διατυπώνει ότι μπορεί να υπάρξει μια γυναίκα Δαλάι Λάμα είναι σίγουρα επαναστατική, αν την αντιπαραβάλουμε για παράδειγμα με την Καθολική Εκκλησία, όπου οι γυναίκες δεν έχουν καμία δυνατότητα να ανέλθουν σε ανώτερα αξιώματα. Οταν ο Δαλάι Λάμα διαισθάνεται το τέλος να πλησιάζει, εκείνος υποδεικνύει πώς και πού θα βρεθεί ο επόμενος Δαλάι Λάμα. Δεν υπάρχει κάποιος κανόνας που να λέει ότι αυτός δεν μπορεί να είναι γυναίκα. Αλλωστε έχει βοηθήσει και ο ίδιος ώστε οι γυναίκες να ενταχθούν περισσότερο στη βουδιστική τελετουργία», σημειώνει η Μπάρμπαρα Μίλερ.
Σε κάποια αποστροφή του λόγου του, ο Δαλάι Λάμα δηλώνει κάπως αναπάντεχα: «Δεν μιλάω για τον Θεό, ούτε για την επόμενη ζωή», αντικείμενα δηλαδή που αποτελούν τη βάση όλων των θρησκειών. Επειτα από δεκαετίες κάμψης, η θρησκευτική πίστη μοιάζει τα τελευταία χρόνια να επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο (και) του δυτικού κόσμου, κερδίζοντας μεγάλες μάζες πιστών ανάμεσα στους νέους και ωθώντας συχνά τις κοινωνικές εξελίξεις προς τον συντηρητισμό.
«Από αυτήν την άποψη, ο λόγος του είναι όντως διαυγής και ρηξικέλευθος. Βασικά είναι τόσο αντιδογματικός και κατά όσων θρησκειών ή ιδεολογιών επιβάλλουν συγκεκριμένες οπτικές, δίχως να επιτρέπουν ερωτήσεις. Για εκείνον, το πιο σημαντικό πράγμα είναι η ηθική, την αποκαλεί μάλιστα “κοσμική ηθική” για να τη διαχωρίσει από τη θρησκευτική, βλέποντας πόση διαίρεση και βία προκαλεί η θρησκεία στον κόσμο. Αν παρατηρήσετε π.χ. στην Αμερική το πώς η θρησκεία χρησιμοποιείται για να διαμορφώσει κοινωνικές σταθερές, είναι μια τόσο βίαιη διαδικασία – το ακριβώς αντίθετο από τον ανθρωπισμό και την ευγένεια που πρεσβεύει ο βουδισμός», καταλήγει η κ. Μίλερ.
