Η εντυπωσιακή Κόρη της Θήρας συναντάει την ταφή της βασανισμένης Νεικούς από τη Σίκινο, την Αρτέμιδα Ελαφηβόλο της Δήλου, τις επιστολές της Μαντώς Μαυρογένους και της Ευανθίας Καΐρη, κοσμήματα, χειρόγραφα και επιγραφές· ένα σύνολο 180 αριστουργημάτων από τη νεολιθική περίοδο μέχρι και την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, πολλά από τα οποία έφυγαν για πρώτη φορά από τον τόπο καταγωγής τους, παρουσιάζεται από σήμερα στο κοινό στην έκθεση «Κυκλαδίτισσες: Αγνωστες ιστορίες γυναικών από τις Κυκλάδες», του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
Μετά την Αθήνα η έκθεση θα μεταφερθεί στη Σαντορίνη, όπου θα εγκαινιάσει το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, το οποίο θα ανοίξει τις πόρτες του στο κοινό το καλοκαίρι.
Η έκθεση χωρίζεται σε 12 ενότητες και όπως εξηγούν οι επιμελητές της, ο Δημήτρης Αθανασούλης, διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, και οι επιστημονικοί διευθυντές του μουσείου, οι καθηγητές Παναγιώτης Ιωσήφ και Ιωάννης Φάππας, αναπτύσσονται ορισμένα διαχρονικά ζητήματα, από την έμφυλη βία, τις ταυτότητες των γυναικών και τον ερωτισμό, μέχρι τη δαιμονοποίηση ή τη θεοποίηση των γυναικών. «Δεν παραθέσαμε απλώς αυτά τα αριστουργήματα το ένα δίπλα στο άλλο. Επιλέξαμε τον δύσκολο και πιο ενδιαφέροντα δρόμο, συνθέτοντας την έκθεση με τρόπο που θα μπορούσαμε να αφηγηθούμε θεματικά τις ιστορίες αυτών των γυναικών», δήλωσε ο κ. Ιωσήφ, συμπληρώνοντας ότι όσο μελετούσαν για την έκθεση απογοητεύθηκαν με τον υποβαθμισμένο ρόλο της γυναίκας στις κυκλαδικές κοινωνίες όπως έχει καταγραφεί ανά τους αιώνες. «Με την έρευνά μας προσπαθήσαμε να αφαιρέσουμε όλες αυτές τις στρώσεις του κρεμμυδιού, όλα τα φίλτρα που οι άνδρες όλων των εποχών προσπάθησαν να προβάλουν πάνω στη γυναίκα. Και πρώτα από όλα τη δική μας στρώση, γιατί είμαστε τρεις άνδρες επιμελητές και έχουμε το δικό μας φίλτρο στην ερμηνεία του παρελθόντος», συμπληρώνει ο ίδιος.
Καθώς μπαίνουμε από την κεντρική είσοδο του μουσείου, το βλέμμα μας τραβάει το κολοσσικού μεγέθους άγαλμα της αρχαϊκής Κόρης της Θήρας από λευκό ναξιώτικο μάρμαρο, ύψους 2,48 μ., που έρχεται για πρώτη φορά στην Αθήνα. Στη διπλανή αίθουσα η περίφημη τοιχογραφία, τεσσάρων μέτρων, των «Λατρευτριών» από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης, η οποία καταλάμβανε ολόκληρο τον τοίχο ενός δωματίου, παρουσιάζει την πομπή μύησης μιας νεαρής κοπέλας, ενώ φέρει πολλά σκοτεινά και μυστηριώδη στοιχεία. Ενας από τους επιμελητές της έκθεσης μας εξηγεί ότι πλέον αποκαλείται «Οι γυναίκες στο άδυτο» και πιθανότατα να υιοθετήσει αυτή την ονομασία μετά το πέρας της έκθεσης. Στον επάνω όροφο και στην ενότητα «Βία» παρουσιάζεται για πρώτη φορά η ταφή της Νεικούς από τη Σίκινο (2ος-3ος αι. μ.Χ.), μιας γυναίκας 35-40 ετών που τα σπασμένα οστά της μαρτυρούν είτε τον βασανισμό της πριν από τη θανάτωση ή την ατίμωση του νεκρού σώματός της.
Ολιστική μελέτη
Οπως τόνισε ο κ. Αθανασούλης, «πρόκειται για την πρώτη πανκυκλαδική έκθεση, όπου τα ευρήματα τα οποία εκτίθενται μελετώνται ολιστικά», ως ολόκληρες ιστορίες ή ως θραύσματα αυτών και όχι με βάση τις ιστορικές περιόδους. Ανάμεσα στις αναπάντεχες συνθέσεις το ενδιαφέρον κεντρίζουν οι μεταβυζαντινές εικόνες που εκτίθενται απέναντι από αρχαία ευρήματα, ενώ στην ίδια αίθουσα ο επισκέπτης μπορεί να δει δύο διαφορετικά προικοσύμφωνα, που δείχνουν τη θέση της γυναίκας μέσα στα χρόνια. Σε μια ελληνιστική επιγραφή από τη Μύκονο αναγράφονται ονόματα γυναικών, οι προίκες τους και αυτοί στους οποίους ανήκουν, καθώς τότε η γυναίκα ήταν κτήμα του πατέρα και μεταβιβαζόταν στον σύζυγο. Ακριβώς δίπλα παρουσιάζεται και ένα χειρόγραφο προικοσύμφωνο από τη Μύκονο του 17ου αιώνα, όπου αναφέρονται τα προικιά που παίρνει η Αννέζα, αφήνοντας τη φυλακή του πατρικού της για τη συζυγική στέγη. «Αυτό που μπορούμε να τεκμηριώσουμε μέσα από την έκθεση είναι ότι η γυναίκα είναι πάντα στο περιθώριο, στη γνωστή θέση και δραστηριοποιείται εντός του οίκου, ιδιαίτερα στην αρχαϊκή και στην κλασική εποχή. Μόνο αργότερα, στην ελληνιστική περίοδο, η θέση της βελτιώνεται», αναφέρει ο κ. Ιωσήφ.
Τα περισσότερα εκθέματα προέρχονται από τα μουσεία των Κυκλάδων αλλά και από μουσεία της υπόλοιπης Ελλάδας (Κανελλοπούλου, Μπενάκη, Επιγραφικό κ.ά.). Την άνοιξη η έκθεση θα μεταφερθεί στη Σαντορίνη, όπου θα εγκαινιάσει το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, το οποίο θα ανοίξει τις πόρτες του στο κοινό το καλοκαίρι του νέου έτους.
Εκθεση «Κυκλαδίτισσες», από 12 Δεκεμβρίου 2024 έως 4 Μαΐου 2025.
