Αυτή τη φορά ο Κώστας Γαβράς έκανε τον τίτλο της αυτοβιογραφίας του πράξη: «Πήγαινε εκεί όπου είναι αδύνατο να πας». Παρακολούθησε με την κάμερα ιστορίες ανθρώπων που διανύουν τα τελευταία χιλιόμετρα (ίσως και απλώς μέτρα) του βίου τους σε μονάδες παρηγορητικής φροντίδας. Οχι, δεν πρόκειται για ντοκιμαντέρ, αλλά για μυθοπλασία και το «αδύνατο» δεν αφορά, προφανώς, το ίδιο το θέμα. Είναι η γενναιότητα και η γενναιοδωρία ενός δημιουργού απέναντι στη ζωή και στους ανθρώπους που βιώνουν το αναπόδραστο τέλος. Είναι ότι στα 91 του χρόνια δεν θέλει να αφήσει τίποτα στο σκοτάδι. Φωτίζει όχι για να αποκαλύψει τη συνθήκη του πόνου, αλλά για να κατανοήσει αυτό που όλοι γνωρίζουμε αλλά δεν προετοιμαζόμαστε για να συναντήσουμε.
Το περασμένο Σάββατο, η Ταινιοθήκη της Ελλάδος στην πρεμιέρα της νέας ταινίας του σκηνοθέτη «Η τελευταία πνοή», στο πλαίσιο του 13ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας, ήταν γεμάτη από «δικούς του» ανθρώπους, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Συγγενείς «Γαβράδες», όπως είπε και ο ίδιος, ασφαλώς τη σύζυγό του και παραγωγό Μισέλ Ρέι-Γαβρά, σκηνοθέτες, καλλιτέχνες, ηθοποιούς, πρόσωπα που έχουν συνεργαστεί μαζί του (όπως ο Γιάνης Βαρουφάκης, με το βιβλίο του «Ενήλικοι στο δωμάτιο») όλοι έτοιμοι να τον αγκαλιάσουν και να τον χειροκροτήσουν. Ετσι κι έγινε.
«Απαραίτητος»
Αποδέχθηκε τη βράβευσή του για το σύνολο του έργου του και την τιμητική ομιλία για την καριέρα του, με τις 20 ταινίες και τις σπουδαίες διακρίσεις, από την πρόεδρο του Δ.Σ. της Ταινιοθήκης, Μαρία Κομνηνού. Και πήρε από τα χέρια της σκηνοθέτιδος Εύας Στεφανή το βραβείο του με αξιοθαύμαστη συστολή («σχεδόν ντρέπομαι με τα τόσο καλά λόγια που έχω ακούσει»). «Ο κινηματογράφος του, όπως κι εκείνος του Κεν Λόουτς, μας είναι εντελώς απαραίτητος για να μη γίνουμε κι εμείς επικίνδυνοι», είπε η Εύα Στεφανή αναφερόμενη στην άνοδο των ακροδεξιών λαϊκισμών και στο ανάχωμα που δημιουργούν οι ταινίες τους. Αλλά και στον ρόλο του έργου τέχνης που δεν έχει νόημα παρά μόνον «αν κάνει τους ανθρώπους λιγότερο σκληρούς».
Η τελευταία φράση ήταν η καλύτερη εισαγωγή στην ταινία. Ενας γιατρός (Καντ Μεράντ), ειδικευμένος στην παρηγορητική φροντίδα καρκινοπαθών στο τελικό στάδιο, και ένας διάσημος συγγραφέας (Ντενί Πονταλιντές) συναντιούνται και ξεκινούν να επισκέπτονται μαζί τους ασθενείς που βρίσκονται στον προθάλαμο για την «έξοδο». Ο Κώστας Γαβράς βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο του φιλοσόφου Ρεζίς Ντεμπρέ και του γιατρού Κλοντ Γκραντζ, «Le dernier souffle: Accompagner la fin de vie» (εκδ. Γκαλιμάρ, 2023). Πώς αντιδρούν οι ίδιοι και το περιβάλλον τους; Τι σκέφτονται; Ενας αξιοπρεπής θάνατος είναι κάτι που δικαιούται και αξίζει ο καθένας. Από την ηλικιωμένη αστή Σιντονί (Σαρλότ Ράμπλινγκ), που ζητάει από τον γιατρό την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, έως την Τσιγγάνα Εστρέλα, η οποία επιλέγει το τροχόσπιτο, πλαισιωμένη από τον ρυθμικό, πολυπληθή και πολύχρωμο κόσμο της, για να αφήσει την τελευταία πνοή της, με δική της επιλογή και αυτή.
Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, «ζούμε σε μια κοινωνία που γυρίζει την πλάτη της στο θέμα αυτό». Προετοιμαζόμαστε όμως ποτέ για το φινάλε; Στον 21ο αιώνα, μήπως θα ‘πρεπε ο θάνατος να κατανοηθεί εξαρχής και να συζητηθεί ανοικτά; Είναι, άραγε, σύμπτωση το γεγονός ότι ένας άλλος μεγάλος Ευρωπαίος δημιουργός, ο 75χρονος Πέδρο Αλμοδόβαρ, παρουσίασε πρόσφατα τη δική του εκδοχή για τον θάνατο και την ευθανασία, στο «Διπλανό δωμάτιο»;
O Kώστας Γαβράς ένιωσε την ανάγκη να γυρίσει αυτήν ταινία. Οχι μόνο γιατί αισθάνεται τον «δικό του ορίζοντα του τέλους να πλησιάζει κάθε μέρα», αλλά και γιατί, όπως λέει ένας από τους ήρωες του έργου, «το τέλος της ζωής είναι ακόμα ζωή». Και αυτό το υποστηρίζει κινηματογραφικά με απλότητα, ειλικρίνεια, αμεσότητα, σεβασμό απέναντι στην αγωνία, κατευνασμό στο άγχος, κατανόηση στον πανικό· και, κυρίως, βαθιά συνείδηση ότι η «ζωή είναι ιερή ακόμα κι όταν είναι κατεστραμμένη».
«Η τελευταία πνοή» του Κώστα Γαβρά θα προβληθεί στις ελληνικές αίθουσες στις 13 Φεβρουαρίου.
