ΤΟΜΑΣ ΜΠΕΡΝΧΑΡΝΤ
Ο Πρόεδρος & Μινέττι
μτφρ.: Αννυ Θ. Κολτσιδοπούλου
εκδ. Υψιλον, 2024, σελ. 208
Διάπυρος από την αρχή έως το τέλος, κρυπτικός, αρνητής της ζωής και πολέμιος της αμβλύνοιας των ανθρώπων, ο Τόμας Μπέρνχαρντ, καίτοι έχουν περάσει ήδη τριάντα πέντε χρόνια από τον θάνατό του, εξακολουθεί να μας θέτει δύο βασικά αινίγματα: Ποιος ήταν πραγματικά, αλλά και τι ήθελε να μεταφέρει μέσω του έργου του.
Ποιήματα, πεζά και θεατρικά έργα συναποτελούν ένα «σώμα» που πρέπει να αναγνωριστεί ως όλον και όχι ξεχωριστά, ανάλογα με την ειδολογική τους κατάταξη. Και τούτο διότι, τόσο θεματικά όσο και υφολογικά, ο Μπέρνχαρντ είναι αδιάσπαστος. Οι θεματικές του παραμένουν οι ίδιες παντού και πάντα: θάνατος, αρρώστια και απέχθεια της ζωής, ενώ η γραφή του, με τις αναδιπλώσεις φράσεων, τις σιωπηλές εγκοπές και την απουσία σημείων στίξης, ορίζει από μόνη της μια ιδιάζουσα φόρμα.
Τα δύο θεατρικά έργα που συγκροτούν την παρούσα έκδοση γράφτηκαν σε διάστημα δύο ετών. Ο Αυστριακός συγγραφέας έγραψε το «Ο Πρόεδρος» το 1975 και δύο χρόνια μετά ολοκλήρωσε και το «Μινέττι». Μάλιστα, οι μελετητές του έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως εκείνη την περίοδο ουσιαστικά δημιουργούσε «διπλά» έργα, θέλοντας το ένα να λειτουργεί αντιστικτικά του άλλου.
Κάτι τέτοιο συμβαίνει κι εδώ, καθώς το σκώμμα και η εγκαυματική ειρωνεία κυριαρχούν στον «Πρόεδρο», ενώ το δράμα υφαίνει τη σκηνική δομή του «Μινέττι».
Στον «Πρόεδρο» βλέπουμε τα ενδότερα της εξουσίας· όχι την ισχύ της δημόσιας εικόνας της, αλλά την ιδιωτική της γυμνότητα. Κλεισμένο μέσα στο μέγαρό του, το προεδρικό ζεύγος φοβάται το αναρχικό κύμα που έχει βυθίσει τη χώρα και το οποίο σκοτώνει αδιακρίτως κυβερνητικά στελέχη και ανθρώπους του κράτους. Ακόμη και ο Πρόεδρος παρά τρίχα γλίτωσε τη δολοφονία. Και όμως, ενώ θα περίμενε κανείς μια πολιτική πραγματεία, ο Μπέρνχαρντ δημιουργεί μια κλασική γελοιωδία. Στο τέλος το ζεύγος, αν και ντυμένο, εμφανίζεται στα μάτια μας γυμνό έως το κόκαλο. Καμία μυθοποίηση, μόνο η γελοιότητα της εξουσίας. Ο Πρόεδρος καταλήγει να είναι ένας δικτατορίσκος της δεκάρας.
Κακία και αυτολύπηση
Στο «Μινέττι», ένας απόμαχος ηθοποιός με το όνομα Μπέρναρντ Μινέττι (ενδεχομένως το alter ego του Βέρνερ Κράους) καταφτάνει σε ένα παρηκμασμένο ξενοδοχείο της Οστάνδης, περιμένοντας τον διευθυντή του θεάτρου του Φλένσμπουργκ. Η πρόσκληση είναι για να παίξει, έπειτα από τριάντα χρόνια, τον βασιλιά Ληρ, ρόλο που τον έκανε διάσημο. Φευ, εν μέσω πρωτοχρονιάτικης χιονοθύελλας, ο διευθυντής δεν εμφανίζεται ποτέ. Αντ’ αυτού μπαινοβγαίνουν διάφορες περίεργες υπάρξεις: σακάτηδες, μασκαρεμένοι, μεθυσμένοι και νάνοι. Ταλαιπωρημένος και συναισθηματικά φορτισμένος, ο Μινέττι θα καταλήξει σε έναν μονόλογο γεμάτο ιοβόλες ατάκες κατά πάντων. Αυτό το κύμα πηγαίας κακότητας, αλαζονείας και αυτολύπησης μας θυμίζει και την ελάχιστα κολακευτική άποψη που είχε ο Μπέρνχαρντ για τους ηθοποιούς.
Η μετάφραση της Αννυς Θ. Κολτσιδοπούλου είναι στο «πνεύμα» του Μπέρνχαρντ, ενώ η εισαγωγή που υπογράφει είναι ευσύνοπτη και άκρως κατατοπιστική.
