Μια βιβλιοθήκη μπορεί να είναι και μια απόπειρα βιογραφίας του κατόχου της. Η έρευνα με αντικείμενο την τεράστια προσωπική βιβλιοθήκη του Στάλιν διεισδύει στους αύλακες του νου του δικτάτορα, που υπήρξε μέγας και ένθερμος αναγνώστης σε όλη του τη ζωή. Ο Βρετανός ιστορικός Τζέφρεϊ Ρόμπερτς, 72 ετών, ειδικεύεται στην περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και έχει ξεχωριστό ερευνητικό ενδιαφέρον για τη Σοβιετική Ενωση, τη διπλωματική, πολιτική και στρατιωτική ιστορία της.
Το βιβλίο του «Η βιβλιοθήκη του Στάλιν» (μετάφραση: Βαγγέλης Τσίρμπας) κυκλοφόρησε ως ο ένατος τίτλος της εξαιρετικής σειράς «Ιστορία» των εκδόσεων Gutenberg και προσφέρεται όχι μόνο για εμβριθή ανάγνωση αλλά και για έναν ευρύτερο προβληματισμό για τον τρόπο με τον οποίον στεκόμαστε σήμερα απέναντι στον 20ό αιώνα.
Στη «Βιβλιοθήκη του Στάλιν», ο Ρόμπερτς μοιάζει να ανακεφαλαιώνει, να συνοψίζει, να διασυνδέει και να εξακτινώνει όλη την έως τώρα κατακτηθείσα γνώση για τον Στάλιν. Αναφέρεται σε άλλους ιστορικούς και βιογράφους του, σε αρχεία και σε βιβλιοθήκες, αλλά πρωτίστως εξυφαίνεται η σύνθετη προσωπικότητα του Στάλιν. Θα μπορούσε να είναι και μια ψυχική ανατομία καθώς ο Τζέφρεϊ Ρόμπερτς εντάσσει την ανάλυσή του σε ένα ιστορικό κάδρο ενός συγκεκριμένου ψυχισμού.
Η σειρά «Ιστορία» των εκδόσεων Gutenberg εξυφαίνει διαύλους κατανόησης προς τις μεγάλες τομές του περασμένου αιώνα. Ως τώρα έχει υπάρξει έμφαση στους ολοκληρωτισμούς της Ευρώπης, στον ναζισμό και στον σταλινισμό, με μια ποικιλία αφηγηματικών μέσων από τις μαρτυρίες και τις αναμνήσεις ώς τις βιογραφίες και το πολιτικό δοκίμιο. Η «Βιβλιοθήκη του Στάλιν» είναι μια ανάλυση προσωπικότητας αλλά ανατομία ενός συστήματος. Είναι δηλαδή περισσότερο σύνθετος ο διάλογος Ιστορίας και Ψυχολογίας από άλλες προσεγγίσεις σε βιβλιοθήκες (όπως του Χίτλερ ή του Οσκαρ Ουάιλντ). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η ανάλυση της τύχης των βιβλίων του Στάλιν μετά τον θάνατό του, η αποθήκευσή τους αρχικά σε δύο ντάτσες κοντά στη Μόσχα, όπως και η σχεδόν τρυφερή σχέση που είχε ο ίδιος ο Στάλιν με τα βιβλία του στα οποία έβαζε τη σφραγίδα του. Σημείωνε, υπογράμμιζε, κύκλωνε. Στην Κρατική Κοινωνικοπολιτική Βιβλιοθήκη βρίσκεται σήμερα ο κατάλογος της βιβλιοθήκης του όπως και τα ίδια τα βιβλία.
Εχει ενδιαφέρον πώς η ανέλιξη του Στάλιν ως προσωπικότητας περνούσε μέσα από την αναγνώριση της αξίας της αυτοβελτίωσης (η αγάπη του για το διάβασμα ήταν μεγάλη) στον βαθμό που δεν θα επηρέαζε τις ανάγκες του συστήματος. Η προσκόλλησή του στο δόγμα ήταν ο βασικός οδηγός. Ωστόσο, ο βιβλιοφάγος και αυτοδίδακτος Στάλιν εξελίχθηκε σε έναν αιμοσταγή δικτάτορα που γέννησε μια κοσμική θρησκεία. Είχε παρ’ όλα αυτά πλήρη αντίληψη της δυτικής γραμματείας. Είχε διαβάσει από Σαίξπηρ ώς Ντίκενς και από Γκαίτε ώς Νίτσε. Στη βιβλιοθήκη του είχε όλη την ιστορία του κόσμου και τον ενδιέφερε ιδιαίτερα η γεωπολιτική σε όλες τις ηπείρους. Διάβαζε για την αποικιοκρατία, τη δουλεία, την παγκόσμια πολιτική. Ηταν μια περίπτωση «εξαιρετικής διάνοιας», όπως διατυπώθηκε από τον Ντμίτρι Βολκογκόνοφ στο βιβλίο «Το μυαλό του Στάλιν» (1989).
Η οικειοποίηση του Πούσκιν όπως και η θεοποίηση του Γκόρκι ήταν δύο χειρονομίες λογοτεχνικού δογματισμού. Ο Στάλιν είχε απόλυτη επίγνωση της ενορχήστρωσης ενός ιδεολογικού ολοκληρωτισμού. Το βιβλίο του Τζέφρεϊ Ρόμπερτς σκάβει βαθιά στο σταλινικό σύμπαν όπως συγκροτήθηκε από μια σειρά βιογράφων, προπαγανδιστών, διανοουμένων, στοχαστών και αναλυτών, προσθέτοντας μια διάσταση σε μια κόψη ρεαλισμού και ηθικής αναθεώρησης. Στέκεται ακέραιος απέναντι στον δικτάτορα, αλλά μας δείχνει ένα δρόμο κατανόησης της προσωπικότητάς του.
Η σειρά «Ιστορία» των εκδόσεων Gutenberg αντανακλά τη σύγχρονη τάση για ένα εμπλουτισμένο βλέμμα πάνω στην ιστορική παρακαταθήκη του περασμένου αιώνα και δίνει τίτλους που ανοίγουν θέματα προς συζήτηση.
