Οι καινούργιες ψηφιακές αφηγήσεις που δημιούργησε το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος ανοίγουν παράθυρα στο μέλλον μέσα από τη μνήμη. Είναι 12 ιστορίες, διάρκειας 10-15 λεπτών η καθεμία, που συνθέτουν ένα οπτικοακουστικό οδοιπορικό πάνω στην πορεία του ελληνικού εβραϊσμού ορίζοντας μια πορεία εξωστρέφειας. Βασισμένο στην πολυετή εμπειρία του Εβραϊκού Μουσείου σε διαδραστικές παρουσιάσεις, νέες μουσειολογικές προσεγγίσεις και καινοτόμα προγράμματα, το νέο υλικό που είναι προσβάσιμο πλέον σε όλους από την ιστοσελίδα του μουσείου αποτελεί «μια πλούσια συλλογή μικρών και μεγάλων ιστοριών μέσω έρευνας, συνεντεύξεων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων, μαρτυριών, εκδόσεων και κυρίως μέσω των θεματικών περιοδικών εκθέσεων κατά τα τελευταία 26 χρόνια».
Αυτό το «σπάνιο μουσειακό αποθετήριο» ήταν η πηγή που γέννησε τις «Ιστορίες για το Παρόν και το Μέλλον». Πλήθος οι πληροφορίες, τα συναισθήματα, τα ερεθίσματα: το όνομα «Γιουσουρούμ», π.χ., που ανήκει σε παλιά οικογένεια εμπόρων, έγινε από τις αρχές του 20ού αιώνα ταυτόσημο με τη λειτουργία του παζαριού γύρω από την πλατεία Αβησσυνίας στην Αθήνα. Οι Γιουσουρούμ, με παρουσία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία επί αιώνες, φθάνουν στην Αθήνα στη δεκαετία του 1860 και στο σπίτι τους, στην οδό Ερμού χαμηλά, στεγάζεται και η πρώτη συναγωγή της Αθήνας. Εκεί γύρω στα εμπορικά δρομάκια, γνωστά ως τα «εβραίικα», απλωνόταν η δράση της οικογένειας Γιουσουρούμ με εμπόριο υφασμάτων και με καινοτομία την αγορά μεταχειρισμένων.
Καλειδοσκοπική ματιά
Οι ιστορίες είναι πολλές: η Ζάκυνθος που διέσωσε το σύνολο του εβραϊκού πληθυσμού της· οι παλιές συναγωγές, οι προφορικές μαρτυρίες, η νέα γενιά, τα σχολεία, η κουλτούρα των αρχείων, τα πρόσωπα, οι φωνές… Κάθε πόλη με την ιστορία της. Ηταν πρακτικώς αδύνατον να υπάρχει πλήρης κάλυψη τουλάχιστον σε αυτήν τη φάση, αλλά τα 12 βίντεο, με τη σκηνοθεσία του Κώστα Αυγέρη, προσφέρουν μια καλειδοσκοπική ματιά και ταυτόχρονα μια βαθιά τομή στην πορεία του Ελλήνων Εβραίων μέσα από την παράδοση, το τραύμα, την προοπτική.
«Συνδύασα κυρίως σύγχρονα αισθητικά στοιχεία με κάποια πιο κλασικά», λέει ο Κώστας Αυγέρης, σκηνοθέτης των 12 βίντεο που παρουσιάζονται από το Εβραϊκό Μουσείο.
«Προσπάθησα να προσεγγίσω τις ιστορίες αυτές με μια ανανεωτική ματιά, πάνω στα σοβαρά και ευαίσθητα θέματα των Ελλήνων Εβραίων, συνδυάζοντας κυρίως σύγχρονα αισθητικά στοιχεία με κάποια πιο κλασικά», λέει ο σκηνοθέτης Κώστας Αυγέρης.
Και πράγματι. Οι ιστορίες αυτές γεμίζουν το οπτικό μας πεδίο με εξαίρετες λήψεις των τόπων και ανελκύουν τις αφηγήσεις με φυσικότητα και έναν αβίαστο παλμό. «Η πάλη με την πληροφορία και την ακρίβεια των λέξεων, που σέβονται την ουσία αλλά και τις ευαισθησίες όλων, κάποιες στιγμές θύμιζε άσκηση ισορροπίας», λέει ο φιλόλογος Νίκος Βέργαδος, μέλος της πολυμελούς ομάδας εργασίας. «Η δημιουργία αυτή μου έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσω πλήθος θεμάτων από την τοπική και κοινωνική ιστορία των εβραϊκών κοινοτήτων, όπως και συγκλονιστικές ιστορίες από το Ολοκαύτωμα. Αξέχαστη θα μου είναι για πάντα η επαφή με το πολύτιμο Αρχείο Προφορικής Ιστορίας του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος. Αλλά και στιγμές όπως ο εορτασμός του Γιομ Κιπούρ στη συναγωγή των Ιωαννίνων ή το σπάνιο εβραϊκό νεκροταφείο της Χαλκίδας, μιας από τις αρχαιότερες κοινότητες Εβραίων σε όλη την Ευρώπη».
Η Ζανέτ Μπαττίνου, διευθύντρια του Εβραϊκού Μουσείου, εμψυχώτρια όλων των καινοτομιών (όπως και ο πρόεδρος Μίκης Μοδιάνο), πιστεύει πως με την πρωτοβουλία αυτή, «που ευνοεί και υποστηρίζει τη διαδραστική αξιοποίηση επιλεγμένων τεκμηρίων και ιστορικών αφηγήσεων από τις συλλογές και τα αρχεία του μουσείου, θα επιτείνει την ικανότητα και τις δυνατότητες του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος να μεταδώσει αποτελεσματικά το επίκαιρο μήνυμά του στο παγκόσμιο ενδιαφερόμενο κοινό». Ενα επιτελείο ανθρώπων συνέβαλε για το αποτέλεσμα που έχουμε. Από την οργάνωση της παραγωγής (Αννίτα Μορδεχάι) έως τη φωνή της αφηγήτριας Ναταλίας Αμπραβανέλ και τη μουσική του Μίνωα Μάτσα, που συνέβαλαν στη δημιουργία του κατάλληλου ψυχικού υποστρώματος.
Μένουν στον νου οι μορφές και οι φωνές των ανθρώπων που μοιράζονται πληροφορίες, αναμνήσεις, βιώματα, σκέψεις. Η ανθρωπογεωγραφία του ελληνικού εβραϊσμού σε μια τομή χρόνου είναι ένα έργο εν προόδω.
