Λεωφορεία μεταμορφωμένα σε κινητά μουσεία για την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι κάτι συνηθισμένο στις σύγχρονες μουσειοπαιδαγωγικές πρακτικές διεθνώς. Με τον τρόπο αυτό δίνεται η δυνατότητα αποστολής εκπαιδευτικού υλικού σε σημεία μακριά από τη βάση του κάθε φορέα που πραγματοποιεί τα προγράμματα αυτά. Το ίδιο συμβαίνει άλλωστε και στην Ελλάδα, όπου η ίδια πρακτική έχει εφαρμοστεί αρκετές φορές. Τι συμβαίνει, όμως, όταν ένα λεωφορείο ξεκινάει από τη Μουμπάι της Ινδίας για μακρινές διαδρομές εντός της αχανούς αυτής χώρας; Προφανώς οι αποστάσεις που διανύονται είναι τέτοιες που θα μπορούσε το εγχείρημα να αποτελέσει αναμφίβολα τουλάχιστον θέμα ντοκιμαντέρ.
Η προσωπική μου επαφή με αυτού του είδους των μετακινούμενων εκπαιδευτικών προγραμμάτων ήταν μέχρι πρότινος μηδενική. Η πρώτη μου επαφή, όμως, ήταν σε ένα εγχείρημα μνημειακής κλίμακας. Πριν από λίγες μέρες ολοκληρώθηκε στο Μουσείο Chhatrapati Shivaji Maharaj Vastu Sangrahalaya (CSMVS, https://csmvs.in/) στη Μουμπάι μία περιοδική έκθεση που διήρκεσε δέκα μήνες και ήταν ιστορικής σημασίας: στην έκθεση με τίτλο «Αρχαία γλυπτά» παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στη χώρα έργα από πολιτισμούς της Μεσογείου, στους οποίους αναπτύχθηκε η τέχνη της γλυπτικής. Στόχος ήταν η παρουσίαση έργων προκειμένου το ινδικό κοινό να αναγνωρίσει κοινά στοιχεία και διαφορές με την αντίστοιχη ινδική γλυπτική, δεδομένου ότι το μουσείο έχει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συλλογή γλυπτών.
H έκθεση συνοδεύτηκε από εκπαιδευτικά προγράμματα και επιστημονικές συναντήσεις που στόχευαν σε διαφορετικά ηλικιακά κοινά. Για ένα πενθήμερο τον Φεβρουάριο συγκεντρώθηκαν 20 Ινδοί ακαδημαϊκοί που διδάσκουν ινδική αρχαιολογία και ιστορία της ινδικής τέχνης και συνομίλησαν μπροστά στα έργα και σε αίθουσα με τέσσερις πανεπιστημιακούς, ο καθένας από αντίστοιχες χώρες της Μεσογείου: την Αίγυπτο, την Τουρκία, την Ιταλία και την Ελλάδα, με τη συμμετοχή του υπογράφοντα. Ενα παρόμοιο πρόγραμμα από τους ίδιους ακαδημαϊκούς υλοποιήθηκε για ένα τριήμερο τον Ιούνιο για μια δεκαπενταμελή ομάδα μεταπτυχιακών φοιτητών.
Ενα από τα πολλά εντυπωσιακά που λαμβάνουν χώρο στο μουσειακό αυτό ίδρυμα είναι η στενή του σχέση με την πανεπιστημιακή εκπαίδευση και η φροντίδα, ούτως ώστε νεαροί πτυχιούχοι μουσειακών σπουδών να αποκτήσουν την επαγγελματική εμπειρία πραγματοποιώντας την πρακτική τους άσκηση στο μουσείο.
Το δεύτερο εντυπωσιακό εγχείρημα είναι η εξακτίνωση δραστηριοτήτων του μουσείου μέσα σε ένα λεωφορείο που έχει μετατραπεί σε κινούμενο μουσείο, με στόχο την εκπαίδευση μικρών μαθητών σε ολόκληρη τη χώρα (Museum on wheels). Στη συγκεκριμένη περίπτωση το λεωφορείο φέρει ευσύνοπτα κείμενα και προθήκες με μινιατούρες – αντίγραφα έργων της αρχαιότητας, προκειμένου μαθητές, ακόμη και σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές, να έρθουν σε επαφή με στοιχεία άλλων πολιτισμών που δεν θα είχαν σε άλλη περίπτωση την ευκαιρία.
Οπως μας είπε ο διευθυντής του μουσείου δρ Σαμπιασάτσι Μουκέρζι, «είναι αξιοσημείωτο ότι ένας από τους κύριους στόχους του Museum on Wheels είναι να προσεγγίσει κόσμο, ιδίως αυτούς που δεν έχουν πρόσβαση ούτε καν στη δική τους πολιτισμική κληρονομιά. Εχοντας υπόψη τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά σε μικρές κοινότητες, συχνά και αγροτικές, το τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων του μουσείου ξεκίνησε μια εκτεταμένη καμπάνια στον ιστότοπό και στα κοινωνικά δίκτυα με μότο: “Αν δεν μπορείς να έρθεις στο μουσείο, το μουσείο θα έρθει σε σένα”. Το αποτέλεσμα ήταν να γίνουμε αποδέκτες μιας τεράστιας ανταπόκρισης από σχολεία και άλλους φορείς από διάφορα σημεία της πολιτείας Μαχαράστρα, όπου βρίσκεται η Μουμπάι. Παρά τη θετική ανταπόκριση, ήταν δύσκολο εγχείρημα το να εκπληρώσουμε την κάθε προϋπόθεση για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος, και συγκεκριμένα τις γλωσσικές διαφοροποιήσεις στους χώρους όπου μεταφερόμασταν. Ηταν απόφαση, όμως, του διοικητικού συμβουλίου του μουσείου ότι όλες οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες έπρεπε να φτάσουν στον οποιονδήποτε χωρίς κόστος, ανεξάρτητα κάστας και θρησκευτικών πιστεύω».
Με την ολοκλήρωση της δεκάμηνης έκθεσης έχει κανείς μια συγκεντρωτική, εντυπωσιακή εικόνα των αριθμών, η οποία επιβεβαιώνει τα λεγόμενα του διευθυντή: 240.000 μαθητές και φοιτητές επισκέφτηκαν το λεωφορείο από 237 εκπαιδευτικές μονάδες από πέντε μεγάλες πολιτείες της δυτικής και βορειοδυτικής Ινδίας. Αντίστοιχοι αριθμοί τεκμηριώνονται και για τις υπόλοιπες εκπαιδευτικές δραστηριότητες με αφορμή περιοδικές εκθέσεις.
Ευσύνοπτα κείμενα και προθήκες με μινιατούρες – αντίγραφα έργων της αρχαιότητας δίνουν τη δυνατότητα σε μαθητές από απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές να γνωρίσουν άλλους πολιτισμούς.
Δράσεις με δυναμική
Τόσο η σύλληψη ενός μετακινούμενου εκπαιδευτικού προγράμματος συνολικά, όσο και η υλοποίηση του πρόσφατου για τους πολιτισμούς της Μεσογείου, φανερώνουν τη δυναμική που έχουν τέτοιες μουσειακές δράσεις, αλλά και το πολλαπλό, αμφίδρομο όφελος των εμπλεκόμενων φορέων και χωρών. Για το οποιοδήποτε μουσείο η διάδοση των δραστηριοτήτων του συμβάλλει αναμφίβολα στη γνωριμία ενός μεγαλύτερου κοινού με το έργο αυτών των πολιτιστικών ιδρυμάτων, όπως είναι άλλωστε και ένας από τους σκοπούς τους.
Τα μουσεία έχουν πάψει πλέον να είναι στατικά, ιδρύματα δηλαδή στα οποία ο επισκέπτης είναι υποχρεωμένος να πηγαίνει σε αυτά προκειμένου να πληροφορηθεί για το περιεχόμενό τους. Από την εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας δίνεται η δυνατότητα απομακρυσμένης θέασης αποκτημάτων τους, με αποτέλεσμα τα ιδρύματα να έχουν αποκτήσει ευελιξία αναφορικά με τις δυνατότητες πρόσβασης από τους επισκέπτες τους σε αυτά. Παρόμοια μετακινούμενα εκπαιδευτικά προγράμματα δίνουν την επιπλέον δυνατότητα στο ίδρυμα να προσεγγίσει ηλικιακές ή και κοινωνικές ομάδες που δεν θα είχαν διαφορετικά τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης σε μέρος των μουσειακών εκθεμάτων. Οι μεγάλες αποστάσεις που διένυσαν και διανύουν συστηματικά οι συνάδελφοι στο μουσείο της Μουμπάι για την εκπαίδευση μικρών μαθητών αποτελεί πρότυπο μίμησης για τα υπόλοιπα μουσειακά ιδρύματα, διότι με αυτόν τον τρόπο το ίδρυμα φρόντισε για την ενημέρωση μεγαλύτερου αριθμού κοινού για τις εκθέσεις του.
Αναφορικά, τέλος, με το αντικείμενο της πρόσφατης έκθεσης: Μία έκθεση που αποκτά ιστορική σημασία στην Ινδία λόγω της θεματικής του μεταφέρεται ως παιδική δραστηριότητα σε απομακρυσμένες περιοχές, αλλά επιμορφώνει και τους δασκάλους που συνοδεύουν τα παιδιά. Είναι βαθιά συγκινητικό το γεγονός ότι μινιατούρες αρχαίων γλυπτών της Μεσογείου φτάνουν με αυτόν τον τρόπο σε ακροατήρια με διαφορετικά κοινωνικά υπόβαθρα, ανοίγοντας έτσι τις προσλαμβάνουσες μαθητών.
Για έναν κλασικό αρχαιολόγο, ο οποίος διδάσκει χρόνια σε ελληνικό ΑΕΙ, η εμπειρία της Μουμπάι είναι συναρπαστική, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο η γνώση που διδάσκεται σε πανεπιστημιακά έδρανα συνδυάζεται τόσο επιτυχώς με την εργασιακή εμπειρία σε πολιτιστικά ιδρύματα. Η διάχυση πληροφορίας και επιστημονικής γνώσης γίνεται με τέτοιον τρόπο, ούτως ώστε η εκπαίδευση να βρίσκει ανταπόκριση σε διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες.
Πέραν αυτού, όμως, είναι εξίσου σημαντικός και ο επιστημονικός διάλογος που πραγματοποιείται μέσω ενός ιδρύματος αναφορικά με τη γνώση των αρχαίων πολιτισμών της Μεσογείου σε μια χώρα με τεράστιο πολιτισμικό απόθεμα. Ενας τέτοιος διάλογος μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω διεθνών συνεργασιών με τη συμμετοχή μουσειακών οργανισμών, ακαδημαϊκών μονάδων και λοιπών επιστημονικών φορέων. Σε αυτές τις συνεργασίες η Ελλάδα οφείλει να συμμετέχει ενεργά, αναγνωρίζοντας και εκτιμώντας το έργο που επιτελείται εκεί για την προώθηση και του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, πάντα σε διάλογο με τους γειτονικούς, αλλά και τους λίγο πιο μακρινούς της.
Ο κ. Δημήτρης Δαμάσκος είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
