Το τρίγωνο που σχηματίζεται ανάμεσα στις οδούς Ριζάρη, Σπύρου Μερκούρη και Βασιλέως Κωνσταντίνου είναι μια από τις καρδιές του Παγκρατίου. Ετσι το νιώθω αυτό το αστικό κομμάτι, που είναι περιζήτητο για κατοικία, ψυχαγωγία, δουλειές και βόλτες. Αυτή η βαθιά αστικότητα του Παγκρατίου εξελίχθηκε με έναν ιδιόμορφο τρόπο, καθώς προπολεμικά υπήρχε ο Ιλισσός και πολλά χέρσα οικόπεδα και μικρά σπίτια, δίπλα σε αστικά διώροφα και τα πρώιμα μοντέρνα, δίπατα ή μικρές πολυκατοικίες. Υπάρχει η ιδιαίτερη αστική προϊστορία του Παγκρατίου και σήμερα στέκομαι συχνά σκεφτικός μπροστά στις ωραίες πολυκατοικίες του 1960 και 1965 που γέμισαν λίγο λίγο τους δρόμους.
Ανάμεσα στις πολλές πολυκατοικίες της μεταπολεμικής εποχής κατά κύριο λόγο έχουν μείνει και κάποια, λίγα, προπολεμικά σπίτια. Στο μέλλον αυτές οι τομές του χρόνου θα απαιτούν διευκρινίσεις, καθώς φτιάχτηκαν από τις γενιές που σαρώθηκαν και σφραγίστηκαν από την εμπειρία και τις επιπτώσεις του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αναρωτιέμαι πώς θα στέκεται ένας άνθρωπος 30 ετών το έτος 2080 απέναντι σε όλες αυτές τις δικές μας αναφορές στον «Μεσοπόλεμο».
Είναι όμως ένας όρος, η μεσοπολεμική εποχή, που διατηρεί ακόμη μια συναισθηματική ισχύ και όχι μόνο μια ιστορική υπόσταση. Τα ίχνη της δεκαετίας του 1930 υπάρχουν ακόμη σκορπισμένα στον πυκνό αστικό ιστό του Παγκρατίου, όλο και λιγότερα, όλο και σπανιότερα, ολοένα και περισσότερο κακοποιημένα. Στην οδό Τιμάρχου σε εκείνο το πυκνό, αστικό τρίγωνο ανάμεσα στη Ριζάρη και τη Σπύρου Μερκούρη, υπάρχουν ίχνη.
Η μεγάλη μεσοπολεμική πολυκατοικία στον αριθμό 6, π.χ., όπως και το απέναντι στον αριθμό 3, που υπήρξε ένα θαυμάσιο μοντέρνο διώροφο της δεκαετίας του 1930, το οποίο όμως ατυχώς απόλεσε τον αυθεντική όψη του. Υπάρχει ωστόσο και το πιο σημαντικό από όλα όσα επιζούν, το σιωπηλό πλέον διώροφο σπίτι στον αριθμό 2 της οδού Τιμάρχου.
Είναι ένα σπίτι που το ξέρουν και το αγαπούν οι αφανείς προστάτες της πόλης. Ξεχωρίζει για τις αδρές γραμμές εκείνου του αυστηρού, δωρικού, ρωμαλέου και συμπαγούς μοντερνισμού. Ενα σπίτι σχεδόν 90 ετών, κλειστό πλέον, αλλοιωμένο και αυτό αλλά όχι με μη αναστρέψιμο τρόπο, ένα κόσμημα της αστικής ζωής του Παγκρατίου. Εργο του αρχιτέκτονα Κυπριανού Μπίρη (1907-1990), ενός ανθρώπου που είχε πίστη στον δυναμισμό του μοντερνισμού, αρκεί να δείτε την πρωτοποριακή πολυκατοικία του 1937, τη λεγόμενη «μαρμάρινη», ανάμεσα σε πολλά άλλα έργα του, που είχε σχεδιάσει στην οδό Σόλωνος 142.
Αυτό το σπίτι του Παγκρατίου, γνωστό ως διπλοκατοικία Φιλιππή (το όνομα Φιλιππής υπάρχει ακόμη στο παλιό κουδούνι της αριστερής εξώθυρας), είναι μια ζυγισμένη σύνθεση μιας μοντέρνας αντίληψης για την οικογενειακή ζωή στον Μεσοπόλεμο. Από την αυλή μπορεί να δει κανείς το εντυπωσιακό υαλοστάσιο του κλιμακοστασίου και την επέκταση του σπιτιού προς την πίσω πλευρά του οικοπέδου, που είναι πλέον περικυκλωμένο από πολυκατοικίες. Η φωτογραφία που το δείχνει νεόδμητο αποκαλύπτει την ομορφιά του κτιρίου πριν δεχθεί αλλοιώσεις και μετατροπές. Η αξία και η δύναμη του προπολεμικού μοντερνισμού θα αναγνωριστεί ως κληρονομιά της Αθήνας όταν τα περισσότερα δείγματα, διώροφα και τριώροφα σπίτια, θα έχουν κατεδαφιστεί. Οι πολυκατοικίες πιο δύσκολα κατεδαφίζονται, αλλά οι περισσότερες κινδυνεύουν με αλλοίωση.
Πώς θα ήταν το Παγκράτι όταν αστοί έχτιζαν σπίτια στα δρομάκια του πριν από 90 χρόνια; Αν πηγαίναμε πίσω θα βλέπαμε τους χωματόδρομους και την αραιή δόμηση. Θα βλέπαμε όμως και τη γοητευτική πύκνωση της αστικής ζωής που απογειώθηκε σταδιακά μετά το 1950-55. Αυτό το σπίτι της οδού Τιμάρχου είναι μια σελίδα της ελληνικής αρχιτεκτονικής παιδείας μας.
