Μια ανδρική φιγούρα με μαύρο hoodie και μαύρο παντελόνι μπαίνει με φούρια στο κάδρο της οθόνης του υπολογιστή. Εχει ξυρισμένο κεφάλι και χλωμό πρόσωπο. Ο συνομιλητής μου είναι ένας άνδρας γύρω στα πενήντα.
Ρωτάει αν η συνέντευξη βιντεοσκοπείται, και όταν απαντώ αρνητικά, στρίβει ένα τσιγάρο και το ανάβει με αναπτήρα γκαζιού που μοιάζει με φλόγιστρο. Στη διάρκεια της συζήτησής μας, καπνίζει ένα-δυο τσιγάρα ακόμη.
Ο Ιβάν Βιριπάγιεφ είναι θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης, κινηματογραφιστής και ηθοποιός, από τα ιδρυτικά μέλη του ρηξικέλευθου κινήματος που ονομάζεται Νέο Ρωσικό Θέατρο, και ένας από τους πιο ενδιαφέροντες εκπροσώπους της παγκόσμιας θεατρικής σκηνής. Γεννήθηκε στο Ιρκούτσκ το 1974, μία χρονιά προτού ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ πάθει το πρώτο του σοβαρό έμφραγμα, και ανδρώθηκε σε μια περίοδο μετάβασης της Σοβιετικής Ενωσης προς τον φιλελευθερισμό.
«Νομίζαμε τότε ότι απλά και εύκολα όλα θα ανθήσουν. Ηταν η πρώτη φορά στη ζωή μου που ένιωθα ελεύθερος. Αρχισα να ταξιδεύω στο εξωτερικό με μανία, και ναι, τελικά έκανα διεθνή καριέρα. Εχω όμως ένα σοβιετικό παρελθόν και εξαιτίας αυτού αρχίζω να αμφιβάλλω. Αρχίζω να μαλώνω με αυτό το παρελθόν, γιατί είμαι διαμορφωμένος στα θρανία του ανατολικού μπλοκ», λέει.
Μέλος μιας οργισμένης γενιάς που ενηλικιώθηκε παράλληλα με την πτώση του Τείχους, ο Βιριπάγιεφ θα μπορούσε να είναι ένας από τους χαρακτήρες του «Οξυγόνου», του έργου που παρουσιάζεται τώρα στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή. Ισως όχι ο σημερινός επιτυχημένος και βραβευμένος θεατρικός συγγραφέας, αλλά σίγουρα ο νεανικός, οργισμένος εαυτός του, που αρχές του 21ου αιώνα εγκαλεί την Ιστορία αποκαθηλώνοντας τα ιερά και τα όσια του παρελθόντος.
Οι Δέκα (Αντι)Εντολές
Το έργο, που ανέβηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2008 στον Εξώστη του θεάτρου Αμόρε, έχει ως αφετηρία τις Δέκα (Αντι)Εντολές και εγείρει σοβαρά ηθικά ζητήματα εκκινώντας από το ανάποδο του «Ου φονεύσεις» και καταλήγοντας σε μια βιβλική Αποκάλυψη, ενώ η ιδιαίτερη δομή του φέρνει κοντά τη μουσική και το θέατρο, σαν ένα βίαιο ραπ τραγούδι που σατιρίζει, προκαλεί και απαιτεί εξηγήσεις.
Η συνέντευξη γίνεται με τη βοήθεια μεταφράστριας επειδή ο Βιριπάγιεφ προτιμά τα ρωσικά, αν και συχνά μιλάει αγγλικά για να επικοινωνήσουμε άμεσα. Ενθουσιώδης. Ορμητικός. Συναισθηματικός. Θυμωμένος και πληγωμένος. Η πρώτη φράση του είναι: «Είμαι παθιασμένος δραματουργός και για μένα είναι σημαντική η σύνδεση με τη γλώσσα και τους ανθρώπους. Αλλά δεν υπάρχει Ρωσία, δεν υπάρχει πατρίδα για μένα». Ζει εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία στην Πολωνία. Είναι γνωστός για τη δέσμευσή του στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, προσπάθησε να παραιτηθεί από τη ρωσική υπηκοότητα και καταδικάστηκε ερήμην σε πολυετή ποινή.
– Και όμως, παραμένετε πολύ αγαπητός στη Ρωσία, όπως τότε που ανεβάζατε τα έργα σας σε μικρές πειραματικές σκηνές, αρχές του 2000.
– Πραγματικά, κάπως έγινα τότε εθνικός δραματουργός. Εξακολουθώ να είμαι δημοφιλής συγγραφέας, αλλά πλέον είμαι απαγορευμένος. Φυσικά, αυτό με επηρεάζει βαθιά. Δεν μπορώ να ξεριζώσω τη ρωσική κουλτούρα από μέσα μου. Είμαι ολόκληρος εμποτισμένος από τη ρωσική παράδοση, ειδικά στο θέατρο.
– Πώς βιώνετε την εξορία σας;
– Προσπαθώ να ενσωματωθώ κοινωνικά και παράλληλα προσπαθώ να μεταδώσω τη ρωσική κουλτούρα στη Δύση. Ολες οι αλλαγές που συμβαίνουν μέσα μου αποτελούν τμήμα μιας ενδιαφέρουσας αλλά πολύ δύσκολης διαδικασίας. Δεν είμαι μόνος μου σε αυτή την προσπάθεια. Στη Βαρσοβία όπου ζω, είναι μαζί μου πολλοί ακόμη Ρώσοι πρόσφυγες και μετανάστες. Πιστεύουμε στην κοινωνική ενσωμάτωση μέσω της διαφορετικότητας και πιστεύουμε ότι πρέπει να παραμείνουμε ενωμένοι. Το θέατρο μπορεί να βοηθήσει τη ζωή μου και τη ζωή όλων μας.
Το «Οξυγόνο» είναι από τα πρώτα μου έργα. Μιλάει για πολύ βίαια πράγματα, περιγράφει πολύ βίαιους ανθρώπους. Ηταν το ξέσπασμα μιας εποχής, της εποχής που η Σοβιετική Ενωση είχε καταρρεύσει.
– Πώς βλέπετε τη θέση σας στη ρωσική θεατρική παράδοση;
– Είμαι Ρώσος δραματουργός και αυτό με τοποθετεί στη γραμμή μιας πολύ σημαντικής θεατρικής διαδρομής. Εχω διδαχθεί και εκτιμώ το κλασικό σύστημα του ρωσικού θεάτρου –Τσέχοφ, Στανισλάφσκι–, αλλά είμαι δραματουργός για το θέατρο του εδώ και του τώρα. Οι δάσκαλοί μου όμως είναι ο Αριστοτέλης, ο Ευριπίδης, ο Πλάτων. Από εκεί πηγάζει η κλασική παράδοση με την οποία τελικά είμαι εμποτισμένος. Είναι μια πνευματική, διαλεκτική σχέση. Είναι τέχνη, και αυτή μας κάνει να αντέχουμε και να συνεχίσουμε. Με αυτή την έννοια, ερχόμενο το «Οξυγόνο» στην Ελλάδα, είναι σαν να γυρίζει σπίτι του.
– Τι σημαίνει για εσάς το «Οξυγόνο», έργο που είναι πολύ σκληρό; Εξακολουθείτε να αναγνωρίζετε εκεί τον εαυτό σας;
– Το «Οξυγόνο» είναι από τα πρώτα μου έργα. Μιλάει για πολύ βίαια πράγματα, περιγράφει πολύ βίαιους ανθρώπους. Ηταν το ξέσπασμα μιας εποχής, της εποχής που η Σοβιετική Ενωση είχε καταρρεύσει. Φυσικά ήταν και το δικό μου ξέσπασμα απέναντι σε όλα αυτά που συνέβαιναν γύρω μου. Θεωρώ πάντως ότι το ιδιαίτερο αυτού του θεατρικού έργου είναι ότι εμπεριέχει την έννοια του Θεού. Εχει δηλαδή πνευματικές αναζητήσεις, που συνεχίζουν να υπάρχουν και σήμερα.
– Στα έργα σας είναι έντονη η παρουσία της μουσικής, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει μια εσωτερική μουσικότητα, αυτή του λόγου.
– Το θέατρο είναι σαν λογοτεχνία και από εκεί προκύπτει μια μουσικότητα. Ο θεατής που έρχεται στο θεατρικό έργο πρέπει να έρχεται σαν να πηγαίνει σε ένα κοντσέρτο στο Μέγαρο Μουσικής. Να ακούει το θεατρικό έργο, να ακούει το κείμενο, όχι μόνο να το βλέπει. Να το ακούει κιόλας. Γι’ αυτό και πάντα προσπαθώ να υπάρχει αυτός ο ρυθμός, να ακούγεται καλά το έργο, να το νιώθεις, να μπαίνεις μέσα σε αυτό.
– Ποια είναι η σχέση σας με τη σημερινή Ρωσία;
– Ο Πούτιν κι εγώ δεν έχουμε τίποτε κοινό. Είναι απλώς ένας μαφιόζος που κλέβει αυτή τη χώρα και καταστρέφει τον πολιτισμό της. Ολα όσα γνωρίζω για τη ρωσική κουλτούρα μπορούν πολύ εύκολα να ενσωματωθούν σε όλες τις υπόλοιπες κουλτούρες αυτού του κόσμου. Αυτό είναι το χάρισμα και το χαρακτηριστικό του ρωσικού πολιτισμού· όχι ο μιλιταρισμός και η επιθετικότητα.
– Πώς αισθάνεστε που αυτή τη στιγμή, κυρίως στον αμερικανικό και δυτικοευρωπαϊκό κινηματογράφο, η πλειονότητα των χαρακτήρων που προέρχονται από τη Ρωσία είναι μαφιόζοι ή μεγιστάνες που ξεπλένουν βρώμικο χρήμα;
– Νομίζω ότι στο μέλλον αυτό θα γίνει ακόμη χειρότερο. Πολλοί κάνουν πολλά για να μένουν έτσι στο μυαλό των Δυτικών, και εννοώ τον πόλεμο με την Ουκρανία. Ευτυχώς, όταν πηγαίνω στην Αμερική και κάνω βόλτες εκεί, στους δικούς μου κύκλους, όταν λέω ότι είμαι Ρώσος με ρωτούν για τον Ντοστογέφσκι και τον Τολστόι.
«Οξυγόνο», Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. Εως τις 12/1/25.
