Πριν από λίγες μέρες έφτασε από την Μπολόνια στην Ιερά Οδό η αποκατεστημένη κόπια της εμβληματικής ταινίας «Χάππυ Νταίη», του Παντελή Βούλγαρη. Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος σε συνεργασία με το ιταλικό εργαστήριο L’ Ιmmagine Ritrovata, δούλεψε σχεδόν ένα χρόνο για την ψηφιακή αποκατάσταση της ταινίας και το πρώτο έγχρωμο φιλμ που αποκαθιστά θα πραγματοποιήσει την πρεμιέρα του στις 12 Δεκεμβρίου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου στην Αθήνα, παρουσία του σκηνοθέτη. Η ταινία του Παντελή Βούλγαρη, που κυκλοφόρησε δύο χρόνια μετά την πτώση της δικτατορίας, το 1976, μας μεταφέρει σε ένα ανώνυμο ελληνικό ξερονήσι, που παίρνει ζωή από εκατοντάδες πολιτικούς κρατουμένους, οι οποίοι προετοιμάζονται για μία μεγάλη γιορτή, λόγω της έλευσης κάποιων ξένων επίσημων καλεσμένων.
«Παρακολουθήσαμε όλη την αποκατάσταση του “Χάππυ Νταίη” που έγινε στην Ιταλία στο L’ Ιmmagine Ritrovata, το οποίο είναι και σύμβουλος του έργου για το υπό δημιουργία ελληνικό εργαστήριο, που πρόκειται να εξοπλιστεί με μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας», αναφέρει η Ηλέκτρα Βενάκη, συντονίστρια του πρώτου Εργαστηρίου Ψηφιακής Αποκατάστασης και Συντήρησης Ταινιών στην Ελλάδα που είναι στα σκαριά. Στην ταινία του Παντελή Βούλγαρη, σημειώνει, δεν έγιναν ιδιαίτερες επεμβάσεις, καθώς είναι ένα σχετικά σύγχρονο φιλμ. «Τα υλικά που έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις και θεωρούνται πιο δύσκολα, είναι οι κόπιες ή τα αρνητικά από ακόμη παλαιότερες ταινίες», ανέφερε η ίδια, συμπληρώνοντας ότι μία από τις απαιτήσεις στο «Χάππυ Νταίη» ήταν να αποδοθεί ο σωστός χρωματισμός, κάτι που δεν απασχολεί τους συντηρητές όταν πρόκειται για ασπρόμαυρα έργα.
Η Ταινιοθήκη πραγματοποιεί συστηματικά αποκαταστάσεις κινηματογραφικών ταινιών ήδη από το 2018. Μερικές από αυτές, μέσα στα χρόνια, ήταν η πολυαγαπημένη βουβή ταινία «Οι Απάχηδες των Αθηνών», του Δημήτρη Γαζιάδη, το «Πρόσωπο με πρόσωπο», του Ροβήρου Μανθούλη, ενώ μόλις πριν από λίγες μέρες προβλήθηκαν, σε ψηφιακά αποκατεστημένες κόπιες, οι τρεις πρώτες ταινίες της Φρίντας Λιάππα, «Μετά σαράντα μέρες», «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις» και «Απεταξάμην».
Η διαδικασία
Οπως μας εξηγεί η κ. Βενάκη, η διαδικασία που ακολουθείται για την αποκατάσταση μιας ταινίας, ξεκινάει με τον χειροκίνητο έλεγχο της κόπιας ή του αρνητικού (του φιλμ), πάνω σε μία λευκή επιφάνεια, τη λεγόμενη «αρουλέζα». Αφού εντοπιστούν οι φθορές, συμπληρώνονται μικρά κομματάκια του φιλμ (δοντάκια) που μπορεί να λείπουν και αφαιρούνται, για παράδειγμα, τυχόν κόλλες, πριν το υλικό σκαναριστεί. Υστερα ολόκληρη η μπομπίνα πλένεται μέσα σε ένα ειδικό πλυντήριο, προτού περάσει στην ψηφιακή της αποκατάσταση. Εκεί, οι συντηρητές με ειδικά λογισμικά σβήνουν παράσιτα – γραμμές ή λεκέδες του φιλμ, πριν προβούν στις χρωματικές διορθώσεις, οι οποίες δεν πρέπει να παρεκκλίνουν σχεδόν καθόλου από την αρχική μορφή της ταινίας. Αφού έχει αποφασιστεί η τελική μορφή, προκύπτει το λεγόμενο «μάστερ», δηλαδή ένα ψηφιακό αρνητικό από το οποίο μπορούν να δημιουργηθούν άλλου τύπου αρχεία της ταινίας και να αποθηκευτούν σε υπολογιστή.
Η επεξεργασία διήρκεσε ένα χρόνο σε συνεργασία με το ιταλικό εργαστήριο L’ Immagine Ritrovata και η προβολή θα γίνει στην Αθήνα στις 12 Δεκεμβρίου, παρουσία του σκηνοθέτη.
«Υποχρέωση όλων των ταινιοθηκών είναι να αποκαταστήσουν τα φιλμ όπως ακριβώς ήταν», συνεχίζει η κ. Βενάκη, «η μόνη επέμβαση που επιτρέπεται να γίνει είναι ο καθαρισμός του υλικού. Δεν προσθέτεις ποτέ τίποτα που να χαρακτηρίζει τη δική σου γενιά, σεβόμενος τις προδιαγραφές της εποχής. Διαφορετικά πρόκειται για μία συν-σκηνοθεσία και όχι για ένα αποκατεστημένο πρωτότυπο», ενώ τονίζει ότι «πριν από τον “ψηφιακό καθαρισμό”, το υλικό σκανάρεται και αποθηκεύεται με τις γραμμές ή κηλίδες που φέρει, έτσι ώστε ο συντηρητής του μέλλοντος, έχοντας καλύτερα από εμάς μέσα, να μπορεί να αφαιρέσει αυτά τα σημάδια με ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία».
Οσον αφορά τα πλάνα που μπορεί να λείπουν, κάτι που ευτυχώς δεν συνέβη με το «Χάππυ Νταίη» αλλά είναι συχνό φαινόμενο σε ταινίες από τη δεκαετία του ’50 και πίσω, η κ. Βενάκη τονίζει πως το μόνο που μπορούν να κάνουν οι συντηρητές σε αυτή την περίπτωση είναι να αναφέρουν σε γραπτή αναλυτική αναφορά, πριν από την οποιαδήποτε προβολή, ότι η ταινία δεν είναι ολόκληρη. Το φιλμ όμως αποδεικνύεται ένα ιδιαίτερα ανθεκτικό υλικό. «Ο κίνδυνος με τις σημερινές παραγωγές είναι ότι βγαίνουν σε υλικά που δεν έχουν την ανθεκτικότητά του, το οποίο με σωστή συντήρηση μπορεί να αντέξει πάνω από 150 χρόνια, σε αντίθεση με οτιδήποτε άλλο», συμπληρώνει.
Το υπό κατασκευήν εργαστήριο της Ταινιοθήκης που αναμένεται να λειτουργήσει τον Ιανουάριο του 2025, με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και την υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισμού, όπως μας είπε η πρόεδρος της Ταινιοθήκης Μαρία Κομνηνού, έχει στόχο να βγάλει από το ειδικό δωμάτιο φύλαξης τις 800 ταινίες και τις χιλιάδες κόπιες, να τις αποκαταστήσει ώστε να προβληθούν ξανά και να τις διατηρήσει σε καλή κατάσταση για όσο το δυνατόν περισσότερα χρόνια γίνεται. «Θέλουμε να διατηρήσουμε την κινηματογραφική μας κληρονομιά και να τη διαδώσουμε τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, χαρίζοντας στους νεότερους την ευκαιρία να δουν ταινίες στις οποίες δεν θα είχαν πότε πρόσβαση», καταλήγει η Ηλέκτρα Βενάκη.
Το «Χάππυ Νταίη», του Παντελή Βούλγαρη, θα προβληθεί στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος στις 12 Δεκεμβρίου. Θα προηγηθεί συζήτηση με θέμα «Ψηφιοποίηση, αποκατάσταση και το μέλλον των ευρωπαϊκών φιλμικών αρχείων», στο Ινστιτούτο Γκαίτε.
