Μερικά κουκούτσια ελιάς, ένα σπασμένο κομμάτι από αυλό και ένας πεσσός (πούλι) που ανήκε σε επιτραπέζιο παιχνίδι. Ολα αυτά συνυπάρχουν σε μια βιτρίνα της έκθεσης με τα ευρήματα του ναυαγίου των Αντικυθήρων, που μόλις άνοιξε στην Ιστορική Βιβλιοθήκη Λασκαρίδη. Κάνουν τον θεατή να φαντάζεται μια συγκινητική εικόνα: το πλοίο, ένα παλιό ελληνικό ρωμαλέο σκαρί, πολυεπισκευασμένο (μήκους 40 μέτρων και πλάτους 14 μ.) να έχει δέσει σε μια ακτή με μπουνάτσα και τα μέλη του πληρώματος να τσιμπολογάνε μεζέδες, να παίζουν κάτι που έμοιαζε με αρχαίο σκάκι την ώρα που κάποιος άλλος σύντροφός τους σκάρωνε μελωδίες. Κανείς από τους ναυτικούς, ούτε από τους επιβάτες, ανάμεσα στους οποίους υπήρχε σίγουρα και μία γυναίκα (πιθανότατα επιβάτις), δεν θα μπορούσε να φανταστεί πως το ταξίδι θα είχε κακό τέλος.
Μια μανιασμένη θύελλα έκανε το εμπορικό καράβι να προσκρούσει με δύναμη επάνω στα απόκρημνα βράχια, στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ., σε ένα νησάκι στον νότο της Πελοποννήσου. Αγάλματα, πολύτιμα αντικείμενα, τεχνουργήματα όπως ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, σκεύη του πληρώματος, όλα κατέληξαν στον βυθό αντί να πάνε στους παραλήπτες τους, που ήταν ευκατάστατοι Ρωμαίοι. Και όμως, μια ιστορία για την οποία ποτέ δεν θα μαθαίναμε τίποτε εμείς οι σύγχρονοι άνθρωποι, έγινε τελικά το διασημότερο ναυάγιο της αρχαιότητας, που ακόμη μας αποκαλύπτει τα μυστικά του.
Η ανακάλυψή του είναι λίγο-πολύ γνωστή. Συμιακοί σφουγγαράδες που βρέθηκαν το 1900 στον ίδιο κόλπο, σχεδόν 20 αιώνες μετά τη βύθιση του πλοίου, ανακάλυψαν διάσπαρτα αγάλματα στον πυθμένα. Η ανέλκυσή τους ήταν μια τιτάνια προσπάθεια για το ελληνικό κράτος και τους ίδιους τους δύτες με τα σκάφανδρα. Το 1953 πέρασε από εκεί ο Κουστό και επέστρεψε το 1976. Τότε ο Γάλλος με το «Καλυψώ» και τη συνδρομή των Ελλήνων αρχαιολόγων έβγαλαν ακόμη κάποια ευρήματα σε μια περίοδο που δεν ήξερε κανείς τι ακριβώς είναι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, αλλά όλοι είχαν καταλάβει τη σημασία του.
Η ύπαρξή του μαρτυρούσε τις επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις των αρχαίων Ελλήνων που κανείς δεν μπορούσε να συλλάβει. Το 2012-2014, μια έκθεση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για το ναυάγιο με το «τάμπλετ της αρχαιότητας» και τα τρομερά του ευρήματα, όπως ο απαράμιλλης ομορφιάς Εφηβος των Αντικυθήρων, αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον και ξεκίνησε μία ακόμη ενάλια αποστολή, που έως σήμερα έχει παραγάγει πολλά και ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Στην πρόσφατη φάση της –με επικεφαλής πάντα τη δρα Αγγελική Σίμωσι– η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων συνεργάζεται στενά με την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή και τον δρα Λόρενς Μπομέρ, έχοντας την αμέριστη στήριξη της ωρολογοποιίας Hublot, του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη και του Ιδρύματος Αθανασίου Λασκαρίδη. Ετσι λοιπόν εγκαινιάστηκε τη Δευτέρα το βράδυ στους χώρους της Βιβλιοθήκης Λασκαρίδη στον Πειραιά ένα ωραίο αφιέρωμα με πολλά από τα αντικείμενα που ανασύρθηκαν εδώ και περίπου 10 χρόνια από τον βυθό. Μάλιστα, κάποια είναι ακόμη μέσα σε νερό, διότι δεν έχουν προλάβει να ολοκληρώσουν τη σωστή διαδικασία της συντήρησής τους.
Παρουσιάζονται πολλά από τα αντικείμενα που ανασύρθηκαν εδώ και περίπου 10 χρόνια από τον βυθό – Kάποια είναι ακόμη μέσα σε νερό, διότι δεν έχει ολοκληρωθεί η σωστή διαδικασία της συντήρησής τους.
Τι μπορεί να δει κανείς στην έκθεση; Το πιο εντυπωσιακό είναι σίγουρα ένα κεφάλι του Ηρακλέους (τύπου Φαρνέζε), τέσσερα τμήματα μαδεριών από το πέτσωμα του πλοίου (που μας δείχνουν πώς το έφτιαξαν οι αρχαίοι καραβομαραγκοί με ξυλόκαρφα και πρόκες), ένα κομμάτι μολύβδινου φύλλου που προσπαθούσε να αποτρέψει στο κύτος τη διάβρωση του ξύλου, ναυτικά εξαρτήματα όπως μια βολίδα μέτρησης και τμήματα από άγκυρες, κοσμήματα, αμφορείς. Και από το φορτίο; Αρκετά σπαράγματα από αγάλματα, αλλά ίσως το πλέον ενδιαφέρον, όπως τόνισε και η Αγγελική Σίμωσι, είναι ένα μικρό χάλκινο δισκοειδές αντικείμενο με παράσταση ζώου που θα μπορούσε να ανήκει και στο κουτί μέσα στο οποίο βρισκόταν ο Μηχανισμός. Εξαιρετικά συγκινητικά είναι και τμήματα του κρανίου και των οστών των ναυαγών, που παρουσιάζονται και αυτά. Πολύ σπάνια έχουμε την ευκαιρία να μελετήσουμε σκελετικά υπολείμματα σε ναυάγια.
Μουσείο Εναλίων
Στα εγκαίνια, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ανακοίνωσε και τη βούληση της κυβέρνησης να ολοκληρώσει το 2026 το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στο Σιλό στο λιμάνι του Πειραιά, «που χρηματοδοτείται με 100.000.000 ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, και έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην ιστορία, την αρχαιολογία, την ανάδειξη και την προβολή του πολιτιστικού πλούτου των ελληνικών θαλασσών». Ο Πάνος Λασκαρίδης, ο οποίος από την πρώτη στιγμή έχει συμβάλει στην έρευνα, υπογράμμισε: «Η έκθεση των ευρημάτων της παρούσας έκθεσης δεν αποτελεί την τελευταία λέξη για το ναυάγιο των Αντικυθήρων, καθώς η έρευνα επί του πεδίου και οι επιστημονικές μελέτες συνεχίζονται. Φιλοδοξία μας είναι να δώσουμε την εικόνα του σαν ένα ζωντανό περιστατικό, το οποίο διέσωσε μέχρι τις μέρες μας πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το πλοίο, το φορτίο και τους ανθρώπους που χάθηκαν το 60 π.Χ. στα βράχια των Αντικυθήρων κατά τον πλου τους από τις ακτές της Μικράς Ασίας προς την Ιταλία».
Eκθεση «Το ναυάγιο των Αντικυθήρων: 124 χρόνια υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας». Εως τις 26 Ιανουαρίου 2025.
