Ο Τζο Νέσμπο ήρθε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη, προσκεκλημένος του βιβλιοπωλείου «Κωνσταντινίδης» και των εκδόσεων Μεταίχμιο, και οι δημοσιογράφοι, οι αναγνώστες, οι φαν, όλοι ήταν εκεί για να τον δουν και να τον ακούσουν. Οταν συναντηθήκαμε στο ξενοδοχείο του, είχε μόλις επιστρέψει από την Κάλυμνο. Εκεί πηγαίνει πάνω από μία δεκαετία τώρα για αναρρίχηση στα περίφημα ασβεστολιθικά βράχια της. Εχει αγοράσει και ένα σπίτι στο νησί. «Ηταν υπέροχα όπως πάντα», μου είπε, «αν εξαιρέσεις το γεγονός πως έχει να βρέξει έξι ολόκληρους μήνες. Μεγάλο πρόβλημα, πελώριο…». Κοίταξε από το μεγάλο παράθυρο έξω, στον Θερμαϊκό που ανοιγόταν μπροστά μας. Ηταν μουντά, ενώ το πρωί είχε ρίξει ένα μικρό ψιλόβροχο. «Σήμερα ο καιρός εδώ μοιάζει με της Νορβηγίας», παρατήρησε.
«Δεν έχω πολύ πρωτότυπες ερωτήσεις να σας κάνω», του είπα όταν αρχίσαμε. «Σημασία έχουν πάντα οι απαντήσεις», είπε χαμογελώντας. Και η πρώτη μου ερώτηση αφορούσε το πόσο άλλαξε μέσα στα χρόνια ο τρόπος που δουλεύει. «Αυτό που άλλαξε», μου απάντησε, «δεν είναι τόσο το πώς, αλλά το πότε. Παλιά δούλευα κυρίως απογεύματα, μέχρι πολύ αργά το βράδυ. Ατέλειωτες νυχτερινές ώρες. Ημουν ο στερεοτυπικός συγγραφέας που τον παρασύρει το πάθος της γραφής. Τώρα πια όχι. Εχω γίνει πιο “τυπικός”, πιο μεθοδικός συγγραφέας. Σηκώνομαι το πρωί, ετοιμάζομαι και πιάνω δουλειά. Δεν θα δουλέψω πάνω από τέσσερις ώρες. Ενώ παλιά δεν σηκωνόμουν πριν κλείσω τουλάχιστον δεκάωρο. Αυτό που δεν έχει αλλάξει είναι η γενικότερη στάση μου απέναντι στο γράψιμο. Είναι, ξέρετε, αυτό που κάνω και αγαπώ. Από την άλλη, ανεξάρτητα από τον χρόνο που αφιέρωνα παλιά, δεν επρόκειτο να αφήσω το χειρόγραφο πριν γράψω τουλάχιστον δύο χιλιάδες λέξεις. Τώρα πια δεν κοιτάζω πόσες λέξεις έγραψα. Μάλιστα, αν σβήσω κάνα δυο σελίδες αντί να προσθέσω κάτι, το θεωρώ μια καλή μέρα στη δουλειά».
Πώς γράφει όμως; Και κυρίως, ξέρει από πριν το τέλος του βιβλίου του; «Ναι, οπωσδήποτε. Κάνω πάντα, πριν ξεκινήσω, ένα καλό σχεδιάγραμμα, έναν λεπτομερή σκελετό. Συχνά τα σχεδιαγράμματά μου φτάνουν και τις εκατό σελίδες… Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να μάθω καλά, αφενός μεν, την ιστορία και τις κρίσιμες λεπτομέρειές της, αφετέρου δε, τους ήρωες. Να δω πώς μιλάνε, πώς σκέφτονται, ποιοι είναι. Οκέι, κάποιες φορές ίσως δράσουν κάπως διαφορετικά από ό,τι τούς σχεδίασες, αλλά γενικά πάντα υπακούν στο πλάνο σου».
Ο Τζο Νέσμπο έχει τεράστια πείρα. Ωστόσο, μπορεί μεν να ωριμάζει συγγραφικά από βιβλίο σε βιβλίο, αλλά μήπως νιώθει παράλληλα καινούργιος στο παιχνίδι κάθε φορά; «Η πείρα έχει πολλά καλά. Αλλά και κάποια, ας τα πω έτσι, μειονεκτήματα. Για παράδειγμα, ξέρεις πώς να αποφύγεις τις κακοτοπιές, τα “αδιέξοδα” μιας πλοκής. Αλλά από την άλλη χάνεις ένα μέρος της αθωότητάς σου. Στα πρώτα μου βιβλία καλά καλά δεν ήξερα τι έκανα ή πού πήγαινα. Είχαν όμως μια φρεσκάδα και, ξαναλέω, μιαν αθωότητα. Για να κάνω έναν παραλληλισμό με το ποδόσφαιρο, στην αρχή έπαιζα φουλ επίθεση, χωρίς να προσέχω ποτέ τα μετόπισθεν. Ωριμάζοντας συγγραφικά, έγινα πιο Ζοζέ Μουρίνιο. Ελέγχω και υπολογίζω τα πάντα».
Αυτό που δεν έχει αλλάξει είναι η γενικότερη στάση μου απέναντι στο γράψιμο. Είναι αυτό που κάνω και αγαπώ.
Αλήθεια, είχε ποτέ του writer’s block; «Οχι. Είχα όμως και την τύχη να είμαι γεμάτος, πλημμυρισμένος ιστορίες. Εννοώ ιστορίες που με ενθουσιάζουν εμένα προσωπικά, ιστορίες που θέλω να τις διηγηθώ. Με απασχολούν βέβαια τα πάντα: η πλοκή, οι χαρακτήρες, η ατμόσφαιρα, η κλιμάκωση του τέλους, η έρευνα κ.λπ. Αλλά κυρίως αυτό το “what if?”, ξέρετε, η πρώτη ώθηση κάθε ιστορίας με ενδιαφέρον. Θέλω να σκάψω και να δω ποιο είναι και τι αποτελέσματα θα δώσει. Εχεις μια αρχή. Εχεις τους χαρακτήρες. Και πασχίζεις να δεις πώς θα συμπεριφερθούν, πώς θα δράσουν, πώς και πόσο θα αλλάξουν έτσι και τα ενώσεις αυτά τα δυο».
Πώς αποφορτίζεται έπειτα από κάθε βιβλίο; Πόσο χρόνο χρειάζεται; «Περίπου τέσσερις ημέρες», μου εξηγεί, και βλέπει πως εκπλήσσομαι. «Δεν αντέχω παραπάνω. Σας είπα, είναι οι ιστορίες που φωνάζουν και το μυαλό μου που αρχίζει να γυρίζει». Και δεν καταναλώνει πολύ χρόνο με τις περιοδείες και την επαφή με το κοινό; «Κάνω ελάχιστες περιοδείες και έχω τη μικρότερη δυνατή επαφή με τους αναγνώστες μου. Αισθάνομαι πως η προσωπική επαφή με το κοινό, τρόπον τινά, σε διαφθείρει, σε κάνει να αισθάνεσαι κάτι άλλο από αυτό που είσαι. Στέκομαι όσο γίνεται πιο μακριά και βρίσκω όσο περισσότερο χρόνο μπορώ για τη δουλειά μου». Για τις ιστορίες, του λέω. «Ναι, για τις ιστορίες».
Τα μυθιστορήματα του Τζο Νέσμπο κυκλοφορούν από τις εκδ. Μεταίχμιο.
