Φέτος, τα μέλη της κριτικής επιτροπής του λογοτεχνικού βραβείου Μπούκερ δεν βράβευσαν ένα μυθιστόρημα με θέμα την πολιτική και κοινωνική ρευστότητα ή κάποιο με θέμα το φύλο, τη φυλή, την ταυτότητα. Ενα βιβλίο, τέλος πάντων, που να πληροί τις προδιαγραφές των κυρίαρχων ρευμάτων σήμερα. Φέτος, η κριτική επιτροπή επέλεξε να στρέψει το βλέμμα της ψηλά, πολύ ψηλά, πέρα από τη Στρατόσφαιρα, για να απονείμει το ιδιαίτερα υψηλού κύρους βραβείο, το οποίο συνοδεύεται από το ποσό των 50.000 βρετανικών λιρών (60.000 ευρώ).
Η φετινή νικήτρια, Βρετανίδα Σαμάνθα Χάρβεϊ, επέλεξε να τοποθετήσει τη δράση του μυθιστορήματός της «Orbital» (σε ελεύθερη απόδοση: «Σε τροχιά») μακριά από τη Γη: στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, ο οποίος βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας σε ύψος μεταξύ 370 και 460 χιλιομέτρων, στο κομμάτι της γήινης ατμόσφαιρας που ονομάζεται Θερμόσφαιρα ή Ιονόσφαιρα, που είναι η προτελευταία «φέτα» της λεπτής γαλάζιας ζώνης που μας περιβάλλει, πριν από την Εξώσφαιρα.
Ενδιαφέρον: Ο άλλος μεγάλος «αντίπαλος» της Χάρβεϊ ήταν ο Αφροαμερικανός Πέρσιβαλ Εβερετ με το μυθιστόρημα «Τζέιμς», μια εκ νέου «ανάγνωση» του Χάκλμπερι Φιν του Μαρκ Τουέιν, όμως από τη σκοπιά του συνοδοιπόρου του Φιν, του δραπέτη σκλάβου Τζιμ. Το μυθιστόρημα του Εβερετ φέρει όλες εκείνες τις προδιαγραφές (φυλή, ταυτότητα, άλλο κοίταγμα σε ένα μυθιστόρημα του λευκού «Κανόνα») της εποχής μας. Και όμως, η κριτική επιτροπή πήγε κόντρα στην επιταγή των καιρών μας.
Μη νομίσει κάποιος ότι το «Orbital» (που φτάνει τις μόλις 136 σελίδες) είναι επιστημονική φαντασία· καμία σχέση. Κατ’ αρχάς, οριακά το λες μυθιστόρημα: η πλοκή, η δράση, είναι υποτυπώδης, σχεδόν ανύπαρκτη. Εξι αστροναύτες και κοσμοναύτες από την Αμερική, τη Ρωσία, την Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιαπωνία «παρελαύνουν» στα σύντομα κεφάλαια του βιβλίου, ζώντας 16 ανατολές και δύσεις του ηλίου, καθώς ο Σταθμός περιστρέφεται γύρω από τη Γη μέσα σε 24 ώρες.
Η γραφή της Χάρβεϊ είναι στοχαστική, ενίοτε λυρική, ποιητική. Δεν την απασχολούν τα πρακτικά, τεχνολογικά, επιστημονικά ζητήματα παρά μόνο στο μέτρο που, βάση της έρευνάς της, αναδεικνύουν την αληθοφάνεια και τον ρεαλισμό του σκηνικού μέσα στο οποίο κινούνται οι χαρακτήρες της. Αυτό που πρωτίστως την απασχολεί είναι η εσωτερική περιπέτεια του ανθρώπου όταν βρίσκεται σε ένα «παρά φύσιν» περιβάλλον, κόντρα σε κάθε έννοια βιολογικής και ψυχολογικής κανονικότητας. Και, βέβαια, η συγγραφέας, με έναν ιδιαίτερα λεπτό, χαμηλών τόνων, τρόπο, ανιχνεύει τις μεταξύ τους σχέσεις: έχουν διαφορά οι ανθρώπινες σχέσεις στο Διάστημα συγκριτικά με το τι ισχύει πάνω στη γήινη επιφάνεια;
Το βιβλίο επαινέθηκε από την επιτροπή του Μπούκερ για την ανάδειξη της ευθραυστότητας και της μοναδικής ομορφιάς της Γης. Εχει μια ρεαλιστική βάση αυτό: δύο αστροναύτες μού έχουν εξομολογηθεί ότι απέκτησαν έντονη οικολογική συνείδηση αφού βρέθηκαν στο Διάστημα: είδαν τη μόλυνση στην ατμόσφαιρα, στους ωκεανούς και στα μεγάλα δάση· και είδαν αυτόν τον μοναδικό πλανήτη με ζωή να κρέμεται μόνος μέσα στο άπειρο, παγερό σκοτάδι.
Το ελληνικό αναγνωστικό κοινό θα έχει την ευκαιρία να διαβάσει το «Orbital» στα ελληνικά στις αρχές του 2025 στη σειρά Aldina των εκδόσεων Guttenberg, στη μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή.
