Στο χρυσό βαρύτιμο διάδημα, αντάξιο μιας αρχόντισσας στον μοναρχικό κύκλο της ελληνιστικής οικουμένης, οι αλυσίδες στις οποίες μετά βίας διακρίνει το μάτι τους λεπτότατους κρίκους είναι δουλεμένες από το χέρι του τεχνίτη, και οι χρυσές «ταινίες» που κρατούν το κόσμημα στα μαλλιά έχουν την πυκνότητα της πλέξης ενός υφάσματος. Στο κέντρο της σύνθεσης του κοσμήματος έχει τοποθετηθεί ο κόμπος του Ηρακλή, που δηλώνει το δέσιμο της ζωής με τον θάνατο.
Αυτό το κόσμημα, που χρονολογείται στα τέλη του 3ου-αρχές 2ου αι. π.Χ., δεσπόζει στο κέντρο της αίθουσας του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, μέρος από τον λεγόμενο «Θησαυρό της Θεσσαλίας/του Καρπενησίου», που είναι μοιρασμένος ανάμεσα στο Μπενάκη και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Πρόκειται για εξαιρετικής τέχνης γυναικεία κοσμήματα, που αποδίδονται σε σημαντικό μακεδονικό εργαστήριο της εποχής και ανήκαν μάλλον σε μέλη της μακεδονικής αυλής.
Το διάδημα αποτελεί ένα από τα περίπου 430 αντικείμενα που παρουσιάζονται στην εντυπωσιακή έκθεση «Τέχνη σε χρυσό. Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους», που ανοίγει από αύριο για το κοινό. Η έκθεση που εστιάζεται στην κοσμηματοτεχνία της ελληνιστικής περιόδου είναι προϊόν πολύχρονης προσπάθειας και εκτός από τα αντικείμενα των συλλογών του Μουσείου Μπενάκη περιλαμβάνει έργα από 30 μουσεία και εφορείες αρχαιοτήτων στην Ελλάδα και από πέντε μουσεία του εξωτερικού.
Ο στόχος της έκθεσης είναι διττός: Η παρουσίαση του ελληνιστικού κοσμήματος ως πολύσημου αντικειμένου και η διερεύνηση των τεχνικών κατασκευής του. Κάθε κομμάτι τοποθετείται σε αφηγηματικό πλαίσιο και τα κοσμήματα παρουσιάζονται παράλληλα με τις βασικές τεχνικές κατασκευής τους μέσω animation, ενώ σε προθήκη χωρίς προστατευτικό τζάμι οι επισκέπτες μπορούν να αγγίξουν διαφόρων τύπων σύρματα και μήτρες για την αναπαραγωγή διακοσμητικών θεμάτων.
Είναι τόσες οι πλευρές της συγκεκριμένης έκθεσης, ώστε οι ανακαλύψεις δεν τελειώνουν. Αν, για παράδειγμα, αναρωτιέστε ποια ήταν η μόδα στα κοσμήματα της εποχής, θα μάθετε πως η πολυτέλεια του ανατολίτικου χρυσού που έφερε ο Μέγας Αλέξανδρος από τα θησαυροφυλάκια της Περσίας, έκανε τις γυναίκες στις ελληνιστικές βασιλικές αυλές να λάμπουν φορώντας κρεμαστά σκουλαρίκια με μικροσκοπικές αναπαραστάσεις φυτών και ζώων, αλλεπάλληλες σειρές από αλυσίδες σαν φίδια και δαχτυλίδια με εγχάρακτες μικροσκοπικές παραστάσεις, που διακρίνονται μόνο με τους μεγεθυντικούς φακούς που είναι τοποθετημένοι στις προθήκες.
Ανώνυμος τεχνίτης
Αν σκέφτεστε ότι υπήρχαν στα ελληνιστικά χρόνια επώνυμα εργαστήρια και καλλιτέχνες που υπέγραφαν αυτά τα αριστουργήματα τέχνης και τεχνικής, θα διαψευστείτε. Ο ανώνυμος χρυσοχόος της εποχής ήταν ένα περιπλανώμενος τεχνίτης, που χωρούσε στο κασελάκι του όλο το εργαστήριό του. Υπό αυτή την έννοια, η κοσμηματοτεχνία αποτελούσε μια «lingua franca» του ελληνιστικού κόσμου, που σε αυτή την έκθεση «συνομιλεί» με το παρόν μέσω του έργου οκτώ καλλιτεχνών σύγχρονου κοσμήματος, οι οποίοι εκθέτουν στην ενότητα της σύγχρονης δημιουργίας.
«Τέχνη σε χρυσό», έως τις 27 Απριλίου. Επιμέλεια: Ειρήνη Παπαγεωργίου σε συνεργασία με τη Μαρία Σαρρή. Επιστημονικός σύμβουλος: Ακης Γκούμας.
