ΦΙΝΕ ΓΚΡΑΜΠΟΛ
Ποιο Βασίλειο
μτφρ.: Γαβριέλλα Κουρτίδου
εκδ. World Books, σελ. 100
«Τα βράδια είμαστε ένα κατασκεύασμα, ανομοιογενή στοιχεία του σπιτιού που ενώνονται σε ένα· κατά τη διάρκεια της ημέρας εμείς του πέμπτου ορόφου είμαστε μια μικρή, απομονωμένη μονάδα» (σελ. 15). Η ανώνυμη αφηγήτρια αυτού του παράξενου, εφιαλτικά όμορφου βιβλίου ζει σε μια μονάδα ψυχιατρικής φροντίδας για νέους στην Κοπεγχάγη. Το παλιό γηροκομείο «αναδιαρθρώθηκε σε χώρο διαμονής και φροντίδας για ανθρώπους που υποφέρουν από τις πιο σοβαρές ψυχικές διαταραχές, ανθρώπους που χρειάζονται ένα σπίτι, σταθερή διαμονή και εικοσιτετράωρη υποστήριξη» (σελ. 15). Αλλά η ίδια έχει ένα δωματιάκι στον πέμπτο όροφο. Οι ένοικοι του πέμπτου διαφέρουν από τους υπόλοιπους: «Δεν πρόκειται να είμαστε εδώ για πάντα. Είμαστε εδώ για να μάθουμε δεξιότητες που θα πάρουμε μαζί μας όταν φύγουμε» (σελ. 15-16). Θα φύγουν όμως; Και πώς; Με τι τίμημα; Ή μήπως θα φανερωθεί ότι δεν διαφέρουν από τους ενοίκους των υπόλοιπων ορόφων; Μπορείς άραγε να ξεφύγεις από τη νόσο που καίει μέσα σου, που αποσπά τα μέλη του σώματός σου και τα ενώνει με τα στοιχεία του δωματίου, τον λινοτάπητα και τα έπιπλα, και με τα δέντρα απέναντι που σου γνέφουν;
Αλλά και γιατί να ξεφύγεις; Γιατί να μην αγκαλιάσεις την οικεία ρουτίνα; «Γιατί να αναζητήσω κάτι καλύτερο; Και γιατί να προσπαθήσω έστω και να φανταστώ να ζήσω μόνος, ακόμη και με υποστηρικτικές υπηρεσίες μία ή δύο φορές την εβδομάδα, όταν μια τέτοια επιλογή φέρει μαζί της την ευθύνη να φροντίζω τον εαυτό μου, να διαχειρίζομαι την πάθησή μου και τη θεραπεία μου; […] Μας έχουν πει: “Θα έρθει η μέρα, και στο μεταξύ μπορούμε να εξασκηθούμε φτιάχνοντας σούπα μαζί”. Μας έχουν πει: “Θα φτιάξουμε λίγη σούπα, θα το κάνουμε μαζί, θα βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον”. Μας έχουν πει: “Κάνετε συνήθεια τον έπαινο, την ενθάρρυνση, την αγάπη προς τον εαυτό σας. Καθαρίσατε καρότα σήμερα μόνοι σας, μπορείτε να είστε περήφανοι. Μετά από εφτά χρόνια θα φτιάχνετε φακές και θα τις απολαμβάνετε παρέα ως ξεχωριστοί, ανεξάρτητοι άνθρωποι”. Τι θα έρθει μετά» (σελ. 19).
Αυτό το πεζογραφικό ντεμπούτο της Δανής ποιήτριας Φίνε Γκράμπολ (Fine Gråbøl), μια βραβευμένη νουβέλα που έχει ήδη μεταφραστεί σε έξι γλώσσες, μας συγκλόνισε. Και μολονότι δεν είναι ούτε 100 σελίδες, μας φάνηκε ότι περάσαμε πολύ καιρό μαζί της στο ίδρυμα, και μαζί με τους φροντιστές της και τους φίλους που έχει κάνει εκεί, νέους άνδρες και γυναίκες που ζουν ο καθένας στο δικό του περίκλειστο όνειρο. Το βιβλίο διαβάζεται αργά, με τεταμένη προσοχή και με μια παράδοξη ταύτιση. Πολλά από τα ρυθμικά σαν ανάσες μικρά του κεφάλαια δεν μπορείς παρά να τα ξαναδιαβάσεις. Οι ποιητικές κορυφώσεις –σαν βέλη που έρχονται μέσα από το σκοτάδι– σε αφήνουν ξέπνοο με την αναπάντεχη ακρίβειά τους, που μοιάζει να αναστρέφει την πραγματικότητα υφαίνοντας μιαν άλλη, εκστατική, υπερβατική, αιθέρια, ωστόσο πάντα διαυγή: «Πρέπει να γυρίσω πίσω. Εκπέμπουν όλοι τους φως» (σελ. 61), «Εχω κακά κουτιά κρυμμένα στα συρτάρια» (σελ. 66), «Είμαστε σε έδαφος γλάρων» (σελ. 79). Η αφηγήτρια παρατηρεί με ματιά εντομολόγου το περιβάλλον της, με αδυσώπητη προσοχή στη λεπτομέρεια· ωστόσο, από τη μια στιγμή στην άλλη μπορεί να αφεθεί στη δαιδαλώδη περιπέτεια του αυτοτραυματισμού –κι ας είναι καλά ενήμερη για τις συνέπειες–, με ένα ξυραφάκι, έναν αναπτήρα ή ίσως βυθίζοντας το χέρι της στο βραστό νερό.
Το βιβλίο είναι πολλά παραπάνω από το χρονικό της πορείας προς την ψυχική χειραφέτηση ή την οφειλόμενη κριτική στην καθεστηκυία αντίληψη για τη θεραπεία.
Ελισσόμενο ανάμεσα στα είδη, το βιβλίο είναι ταυτόχρονα ένα μικρό ποιητικό μυθιστόρημα με δοκιμιακά στοιχεία, ένα πεζό, «ρεπορταζιακό» ποίημα και η σπαρακτική ημερολογιακή καταγραφή ενός εφιάλτη εν εγρηγόρσει –αλλά μαζί και μιας απόδρασης–, που δίνεται με κλινική διαύγεια και αυθεντικότητα. Ο αναγνώστης πέφτει, θέλοντας και μη, μέσα σ’ αυτό το καλειδοσκοπικό κείμενο σπαραγμάτων, όπου όλα και όλοι μεταμορφώνονται, αφήνοντας παντού ίχνη ευαισθησίας, συντροφικότητας, συμπόνιας, γενναιότητας και ομορφιάς. Και αγάπης. Αλλά και αβάσταχτου πόνου.
Δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με το χρονικό τής πορείας προς την ψυχική χειραφέτηση μιας γυναίκας ή με την οφειλόμενη κριτική στην «ιδρυματοποίηση» και στην καθεστηκυία αντίληψη για τη θεραπεία, αλλά με ένα νεύμα για την κατάβασή μας σε ένα απαγορευμένο μέρος. Το «Ποιο βασίλειο», ωραία μεταφρασμένο στη γλώσσα μας, είναι μια Νέκυια.
