Εχουν περάσει περισσότερα από 80 χρόνια, κι όμως ακόμη υπάρχουν υποφωτισμένα γεγονότα που συνέβησαν κατά την κρίσιμη δεκαετία του 1940 στην Ελλάδα. Οπως σωστά επανέλαβαν οι συντελεστές της έκθεσης «Καρυά 1943. Καταναγκαστική εργασία και Ολοκαύτωμα» στο Μουσείο Μπενάκη – Πειραιώς, η διαχείριση της μνήμης στη χώρα μας εξακολουθεί να αποτελεί μείζον ζήτημα. Συνεπώς η συγκεκριμένη έκθεση, η πρώτη στη Γερμανία και στην Ελλάδα που είναι αφιερωμένη στο θέμα της καταναγκαστικής εργασίας των Ελλήνων Εβραίων στη γερμανική κατοχή, αποτελεί μια αφορμή να αντιληφθούμε εμπειρίες της Κατοχής που ακόμη δεν έχουμε συλλάβει.
Προφανώς το θέμα της συγκεκριμένης ιστορικής έκθεσης είναι δύσκολο και οδυνηρό, αφού μιλάει για τους εργάτες-σκλάβους στο εργοτάξιο καταναγκαστικής εργασίας στην Καρυά Φθιώτιδας. Εκεί, την άνοιξη του 1943, οι Γερμανοί μετέφεραν εκατοντάδες Εβραίους άνδρες από τη Θεσσαλονίκη για να κατασκευάσουν μια παρακαμπτήρια γραμμή στην κυρίως σιδηροδρομική αρτηρία Αθήνας – Θεσσαλονίκης, με σκοπό να εξυπηρετούνται καλύτερα τα τρένα της Βέρμαχτ. Οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας ήταν απάνθρωπες, δεκάδες πέθαναν από τις κακουχίες ή δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ από επιστάτες και φρουρούς. Ελάχιστοι κατόρθωσαν να δραπετεύσουν. Οι επιζώντες εκτοπίστηκαν τον Αύγουστο του 1943 στο Αουσβιτς, όπου οι περισσότεροι δολοφονήθηκαν.
Σημείο εκκίνησης της έκθεσης είναι η φωτογραφική συλλογή ενός Γερμανού πολιτικού μηχανικού που είχε υπηρετήσει στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής ως αξιωματικός της παραστρατιωτικής Οργάνωσης Τοντ και υπήρξε υπεύθυνος αρκετών κατασκευαστικών έργων, μεταξύ άλλων και στην Καρυά. Η συλλογή περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, περίπου 80 φωτογραφίες από το εργοτάξιο της Καρυάς που εντοπίστηκαν πριν από 20 χρόνια σε μια υπαίθρια αγορά στο Μόναχο από τον συλλέκτη Ανδρέα Ασσαέλ.
Το ότι ο κ. Ασσαέλ αγόρασε το συγκεκριμένο αρχειακό υλικό δεν μας ξαφνιάζει, καθώς και ο ίδιος είναι γιος Εβραίου επιζώντος από τη Θεσσαλονίκη. Ωστόσο, είναι άξιο απορίας το πώς επί πολλά χρόνια, και αφού είχε ήδη ερευνήσει σχολαστικά την ιστορία πίσω από τα μοναδικά αυτά φωτογραφικά ντοκουμέντα, δεν έβρισκε ανταπόκριση για την έκδοσή της, τουλάχιστον στην Ελλάδα.
Μόλις πριν από λίγες μέρες κυκλοφόρησε η μελέτη του κ. Ασσαέλ «Στα κάτεργα του θανάτου» από τις εκδόσεις University Studio Press («Κ», 7/10/2024). Με επιμονή ο συγγραφέας τεκμηρίωσε την προέλευση των εικόνων, συνέλεξε μαρτυρίες επιζώντων από τα κάτεργα (στα οποία εκτός από Εβραίους εξαναγκάστηκαν να δουλέψουν και χριστιανοί) και από τις ελληνικές περιοχές που ταυτίζονται με τις φωτογραφίες (Λαμία, Χαλκιδική, Θεσσαλονίκη, Αθήνα), επισκέφθηκε το 2004 την Καρυά Φθιώτιδας, το πιο «φριχτό εργοτάξιο». «Το φαράγγι της Καρυάς έγινε η αιτία για τον θάνατο τουλάχιστον 300 ανθρώπων, ως επί το πλείστον νέων ανθρώπων», γράφει χαρακτηριστικά.
Τώρα που οι νεότεροι απόγονοι όσων βίωσαν το τραύμα ζητούν απαντήσεις ώστε να επουλωθεί η διαγενεακή πληγή, η έκθεση για την Καρυά μάς δίνει την ευκαιρία να βρούμε μια χαμένη σελίδα της εθνικής και τοπικής μας ιστορίας. Η έκθεση συνδιοργανώνεται με το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδας, στο οποίο παρουσιάζονται επίσης εκθεσιακό υλικό και αυθεντικά ευρήματα από το εργοτάξιο της Καρυάς.
«Καρυά 1943. Καταναγκαστική εργασία και Ολοκαύτωμα», έως 16 Φεβρουαρίου 2025.
