«Τι θα γινόταν αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;», «Θα έμοιαζαν τα κτίρια με μήτρες;», «Θα ήταν ο Θεός γυναίκα;», «Θα υπήρχε βία;». Αυτά ήταν μερικά από τα ερωτήματα που είχαν τα μπάνερ της καλλιτέχνιδος Τζούντι Σικάγο για την ανοιξιάτικη συλλογή υψηλής ραπτικής του οίκου Dior το 2020. Πρόκειται για μια πελώρια εγκατάσταση στους κήπους του Μουσείου Ροντέν του Παρισιού, με ταπισερί έργων της Σικάγο, φτιαγμένα από τις 150 σπουδάστριες του Chanakya School of Craft στη Βομβάη, να συνομιλούν με τα ρούχα υψηλής ραπτικής του οίκου.
Γνωστή για τη φεμινιστική της τέχνη και για την ενεργή στάση της σε σχέση με τα δικαιώματα των γυναικών, όσο και με οικολογικά ζητήματα, η 85χρονη καλλιτέχνις, συγγραφέας, δασκάλα, φεμινίστρια και ανθρωπίστρια, συνεχίζει να αγωνίζεται για έναν δίκαιο και ισότιμο κόσμο.
Γεννημένη το 1939 ως Τζούντιθ Σίλβια Κοέν σε μια φιλελεύθερη εβραϊκή οικογένεια, σε ηλικία πέντε ετών στάλθηκε στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγου για να παρακολουθήσει μαθήματα. Το 1970 εμπνευσμένη από το κίνημα απελευθέρωσης των γυναικών, αποφάσισε να αλλάξει το επώνυμό της σε κάτι που να μη συνδέεται με έναν άνδρα λόγω γάμου ή κληρονομιάς και υιοθέτησε το επώνυμο Σικάγο από τη γενέτειρά της. Την ίδια χρονιά ίδρυσε το πρώτο Πρόγραμμα Φεμινιστικής Τέχνης στο California State University, Fresno, στην Καλιφόρνια και έθεσε τα θεμέλια για τη φεμινιστική τέχνη της.
Η πρώτη ατομική μουσειακή έκθεση της Σικάγο στο Λονδίνο, που φιλοξενείται αυτόν τον καιρό στη Serpentine Gallery, συγκεντρώνει έργα από έξι δεκαετίες και εστιάζει σε σημαντικές στιγμές της καριέρας της. Ο τίτλος της έκθεσης προέρχεται από ένα αδημοσίευτο χειρόγραφο της καλλιτέχνιδος που γράφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 κατά τη δημιουργία του εμβληματικού της έργου, «Το Δείπνο».
Οργανωμένη θεματικά γύρω από τα κεφάλαια του χειρογράφου, η έκθεση επικεντρώνεται στο σχέδιο –ένα μέσο που η Σικάγο εξερευνά για πάνω από έξι δεκαετίες– και συγκεντρώνει αρχειακά έργα τέχνης που δεν έχουν παρουσιαστεί ξανά, με αναφορές σε θέματα γέννησης και δημιουργίας, τοξικής αρρενωπότητας, εξουσίας και μια μακροχρόνια ανησυχία για την περιβαλλοντική δικαιοσύνη. Ανάμεσά τους πρώιμα αφηρημένα και μινιμαλιστικά έργα της δεκαετίας του 1960 και του 1970 με τις χαρακτηριστικές της αφηρημένες, ψυχεδελικές μορφές λουλουδιών και πεταλούδων.
Μια αίθουσα αφιερωμένη στο «Δείπνο» παρουσιάζει σπάνια σχέδια, πρώιμες χρωματικές μελέτες των ταπισερί που είναι αναρτημένες στους τοίχους του διαδρόμου
Είναι γνωστή για τη φεμινιστική της τέχνη και για την ενεργή στάση της σε σχέση με τα δικαιώματα των γυναικών, όσο και με οικολογικά ζητήματα.
που οδηγεί στο έργο και σκίτσα που αποκαλύπτουν τη διαδικασία δημιουργίας. Το έργο, που είναι εγκατεστημένο στο μουσείο του Μπρούκλιν, της πήρε πέντε χρόνια για να το δημιουργήσει (1974-1979), κόστισε περίπου 250.000 δολάρια και το είδαν περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι σε έξι χώρες και τρεις ηπείρους. Πρόκειται για ένα συμπόσιο σε ένα ισόπλευρο τριγωνικό τραπέζι –η κάθε πλευρά έχει μήκος 14,63 μέτρων– στρωμένο με 39 πορσελάνινα σερβίτσια σε σχήμα πεταλούδας ως σύμβολο αιδοίου, που εξυμνεί σημαντικές μυθολογικές ή ιστορικές γυναίκες – όπως η Θεά της Γονιμότητας, η Σαπφώ, η Μπουντίκα, η Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, η Αρτεμισία Τζεντιλέσκι, η Βιρτζίνια Γουλφ και η Τζόρτζια Ο’Κιφ.
Τα κεντημένα τραπεζομάντιλα είναι ραμμένα με το στυλ και την τεχνική της εποχής της κάθε γυναίκας, ενώ 999 ονόματα γυναικών είναι χαραγμένα στο δάπεδο. Σε ένα βίντεο, η καλλιτέχνις ξεναγεί τους επισκέπτες στο «Δείπνο» και εξηγεί πώς δημιούργησε αυτή τη μνημειακή εγκατάσταση με τη συνδρομή σχεδόν 400 γυναικών στη χύτευση, τη ραπτική, το κέντημα και τη ζωγραφική πορσελάνης. Ενα βίντεο από συνεντεύξεις με γυναίκες που συμμετείχαν, αποτελεί εξαιρετικό τεκμήριο αυτής της φιλοσοφίας σύμπραξης και αλληλεγγύης. Σε αντιπαράθεση είναι ένα άλλο βίντεο που δείχνει την αγανάκτηση του Ρεπουμπλικανού γερουσιαστή Ρόμπερτ Ντόρναν καθώς καταγγέλλει το «Δείπνο» στη Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ ως «τρισδιάστατη κεραμική πορνογραφία».
Προκλητική
Η ρητορική μίσους που αναπτύχθηκε εναντίον της κατά τη διάρκεια της συχνά ταραχώδους, προκλητικής και ενίοτε αμφιλεγόμενης καριέρας της, διακρίνεται και σε μια σειρά έργων που μιλούν για άνδρες συλλέκτες, εμπόρους, γκαλερίστες και κριτικούς και τους προσβλητικούς τρόπους τους, με τη μορφή αφηγήσεων γραμμένων κάτω από έναν ακτινοβόλο κύκλο λεπτών πετάλων, σε απόχρωση ουράνιου τόξου, που ξεφλουδίζουν. Λίγο πιο πέρα μια σειρά από σπασμένα κομμάτια πορσελάνης μέσα σε κουτιά με σατέν επένδυση, απεικονίζουν μια μορφή σαν πεταλούδα που επιχειρεί να πετάξει, εκφράζοντας τις αγωνίες της με εξαιρετική ποιητική ευαισθησία.
Η ρητορική μίσους που αναπτύχθηκε εναντίον της, διακρίνεται και σε μια σειρά έργων που μιλούν για άνδρες συλλέκτες, εμπόρους, γκαλερίστες και κριτικούς.Η ρητορική μίσους που αναπτύχθηκε εναντίον της, διακρίνεται και σε μια σειρά έργων που μιλούν για άνδρες συλλέκτες, εμπόρους, γκαλερίστες και κριτικούς.
Παράλληλα με τεχνικές που πολιτισμικά έχουν συνδεθεί με τη γυναικεία ταυτότητα, όπως η υφαντουργία και η χειροτεχνία, η Σικάγο εξερεύνησε και τον ανδροκρατούμενο τομέα της πυροτεχνίας από το 1968 έως το 1974. Μια μεγάλη εγκατάσταση παρουσιάζει συναρπαστικές φωτογραφίες και φιλμ από περφόρμανς με πυροτεχνήματα που χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει «ατμόσφαιρες» με αναλαμπές και σύννεφα χρωματιστού καπνού σε εξωτερικούς χώρους. Σε μια άλλη σειρά από περφόρμανς, γυμνά, γυναικεία σώματα χορεύουν και διαλογίζονται με αρχέγονο, τελετουργικό τρόπο στην έρημο της Καλιφόρνιας. Αυτοί οι πειραματισμοί αποτέλεσαν για την ίδια μια χειρονομία απελευθέρωσης από τις κοινωνικές προσδοκίες.
Η Σικάγο αφιέρωσε τη ζωή της στην τέχνη ως μέσο για πνευματικό μετασχηματισμό και κοινωνική αλλαγή. Στόχος της είναι να υπερβεί την κυρίαρχη πατριαρχική αφήγηση και να ανατρέψει τη χρόνια υπο-εκπροσώπηση των γυναικών δημιουργών στον χώρο της τέχνης. Συχνά αντλεί έμπνευση από τη μυθολογία και χρησιμοποιεί την εικονογραφία της θεάς, για να απεικονίσει τη γυναικεία δύναμη και να οραματιστεί εναλλακτικές κοινωνικές δομές και ιστορικές αφηγήσεις γυναικών.
Από το 1980 έως το 1985, η καλλιτέχνις εργάστηκε πάνω στο «Birth Project». Εχοντας παρατηρήσει την απουσία εικονογραφίας σχετικά με το θέμα της γέννησης στη δυτική τέχνη, σχεδίασε μια σειρά από εικόνες γέννησης, μητρότητας και δημιουργίας για εργόχειρα, οι οποίες εκτελέστηκαν υπό την επίβλεψή της από 150 ειδικευμένες κεντήστρες.
Ενα μεγάλης κλίμακας σχέδιο μιλάει για τον μύθο της δημιουργίας. Φωτεινές ροζ, κίτρινες και μπλε σπείρες, καμπύλες και σεισμογραφικές γραμμές πάλλονται σε όλη την έκταση του μαύρου χαρτιού, θυμίζοντας εικόνες ηλιακών συστημάτων, ποταμών ή νευρικών κυττάρων. Αυτές οι μορφές μεταλλάσσονται ρυθμικά και φτάνουν στο αποκορύφωμά τους, καθώς μια παραμορφωμένη γυναικεία φιγούρα μεταμορφώνεται σε ορεινά εδάφη, ενώ στην άκρη δεξιά μια θεά απλώνει το χέρι της, αμφισβητώντας την κυρίαρχη εικονογραφική αφήγηση της Δημιουργίας του Αδάμ του Μιχαήλ Αγγελου.
Η Σικάγο ανατρέπει τυπικές απεικονίσεις του ανδρισμού όπως εκφράζεται στη δυτική τέχνη και προσφέρει μια κριτική φεμινιστική ματιά στην έμφυλη κατασκευή του. Τα ζωγραφικά σχέδια της σειράς «PowerPlay» απεικονίζουν άνδρες που μορφάζουν, βγάζουν τη γλώσσα τους και κατουρούν στη φύση. Η μακροχρόνια ενασχόληση της καλλιτέχνιδος με θέματα εξουσίας και αδυναμίας δεν αφορά όμως μόνο τα δικαιώματα των γυναικών αλλά και των ζώων και της φύσης. Το 2020 μαζί με την καλλιτέχνιδα Swoon, συνεργάστηκε με την Τζέιν Φόντα και την περιβαλλοντική της πρωτοβουλία, Fire Drill Friday, και ξεκίνησε το CreateArtforEarth, μια παγκόσμια εκστρατεία που αποσκοπεί στην επιτακτική ανάγκη ανάληψης δράσης κατά της κλιματικής κρίσης μέσω της τέχνης. Γιατί μόνο μέσω μιας περιβαλλοντικής δικαιοσύνης απαλλαγμένης από πατριαρχικά μοντέλα, θα μπορέσουμε να ανακτήσουμε την ισορροπία μεταξύ ανθρώπου και φύσης για την επιβίωσή μας.
Τζούντι Σικάγο: Revelations, Serpentine Gallery, Λονδίνο. Διάρκεια έως την 1η Σεπτεμβρίου 2024.
Η κ. Τίνα Σωτηριάδη είναι επιμελήτρια εκθέσεων και κριτικός τέχνης που ζει και εργάζεται στο Λονδίνο.
