Τι περιμένει να δει ο επισκέπτης μιας έκθεσης με τίτλο «Δημοκρατία»; Γιατί η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου αποφασίζει, στη δεύτερη μεγάλη επιμελητική της εργασία, να αναπτύξει στον χώρο των 1.800 τετραγωνικών μέτρων που βρίσκεται στο -2 ένα εικαστικό «δοκίμιο» πάνω στην «κριτική διάσταση της δημοκρατίας ως ενεργό διακύβευμα για τη σύγχρονη τέχνη», όπως είπε η ίδια στη χθεσινή ξενάγηση για τον Τύπο;
Η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι ότι διάγουμε μια κομβική χρονιά, με εκλογές σχεδόν σε όλον τον κόσμο, ενώ η συγκεκριμένη διεθνής έκθεση διοργανώνεται με αφορμή τη συμπλήρωση μισού αιώνα από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας (1974) μετά την κατάρρευση της επταετούς δικτατορίας των συνταγματαρχών. Αλλωστε, η Συραγώ Τσιάρα έχει δώσει ευθύς εξαρχής δείγμα της γραφής της, αποδεικνύοντας το ενδιαφέρον της για τον συσχετισμό της τέχνης με τις κοινωνικές αλλαγές. Η ομαδική έκθεση «Αστυγραφία», που άνοιξε πριν από ένα χρόνο σε δική της επιμέλεια, επικεντρωμένη στην πολυπλοκότητα των αστικών μετασχηματισμών, δέχθηκε περίπου 70.000 επισκέπτες, ενώ η συμμετοχή στις δημόσιες εκδηλώσεις και συζητήσεις στο δωδεκάμηνο που η έκθεση ήταν ενεργή, παρέμεινε υψηλή.
Οσο για το περιεχόμενο της έκθεσης «Δημοκρατία», αυτό πραγματικά υπήρξε μια έκπληξη. Περιμέναμε την εμπεριστατωμένη έρευνα και την τεκμηρίωση του θέματος, αλλά όχι τον πλούτο και την ποικιλία των ευρημάτων αυτού του συλλογικού εγχειρήματος. Χρειάστηκαν πολλά ταξίδια στην Ισπανία και στην Πορτογαλία και πολλές συζητήσεις για να συγκεντρωθούν τα 140 έργα από 55 καλλιτέχνες που φιλοξενούνται στην ΕΠΜΑΣ σε συνεργασία με μεγάλα μουσεία του εξωτερικού, όπως το Museo Nacional Centro de Arte Reina Sof ia, το Museu d’ Art Contemporani de Barcelona, το Centro de Arte Moderna Gulbenkian και ιδιωτικές συλλογές από την Ελλάδα και την Πορτογαλία.
Πρόκειται για την πρώτη μεγάλη διεθνή έκθεση που πραγματεύεται τη σχέση της τέχνης με τη δημοκρατία κατά τη διάρκεια μιας από τις πιο καθοριστικές περιόδους για την ιστορία της νότιας Ευρώπης, καθώς η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία μετέβησαν σχεδόν την ίδια χρονιά από ένα απολυταρχικό καθεστώς στο δημοκρατικό πολίτευμα.
Με άξονα την τέχνη της αντίστασης και της διαμαρτυρίας, η έκθεση αντιμετωπίζει συγκριτικά, για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο, την πολιτική λειτουργία της τέχνης στα δικτατορικά καθεστώτα του ευρωπαϊκού Νότου. Διερευνά τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις, τις καλλιτεχνικές πρακτικές που γεννήθηκαν μέσα από τον αγώνα για ελευθερία, καθώς και την ενεργή κληρονομιά τους εστιάζοντας στις δεκαετίες του 1960 και 1970. Ποιος ήταν ο ρόλος των καλλιτεχνών στη διεκδίκηση των πολιτικών ελευθεριών και πώς συμμετείχαν στις διαδικασίες της αποκατάστασης του συλλογικού τραύματος μετά την πτώση των δικτατοριών και την πορεία προς την κοινωνικοπολιτική εξομάλυνση;
Η έκθεση αντιμετωπίζει συγκριτικά, για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο, την πολιτική λειτουργία της τέχνης στα δικτατορικά καθεστώτα του ευρωπαϊκού Νότου.
Θεματικοί άξονες
Το θέμα αναπτύσσεται επιμελητικά μέσα από τέσσερις θεματικούς άξονες –«Το πρόσωπο του εχθρού», «Αντίσταση», «Εξέγερση», «Διέγερση»– δημιουργώντας μια ιστορική μουσειακή έκθεση που αποτελεί ταυτόχρονα το πανόραμα μιας εποχής που εξακολουθεί να μας αφορά άμεσα.
Κυριαρχούν η μοναξιά, η βία, ο τρόμος; Αντιθέτως, στην έκθεση είναι έντονη, ως κοινός τόπος, η παρουσία των συλλογικοτήτων και στις τρεις χώρες, από την ομάδα των Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών μέχρι τους Ισπανούς Equipo Cronica και τη διακριτή δυναμική δουλειά των Πορτογάλων καλλιτεχνών στην έκθεση «Alternativa Zero» σε συντονισμό του Ερνέστο ντε Σόουζα. Το δημοκρατικό αίτημα αποδίδεται μέσα από τον παλμό του εξεγερμένου πλήθους στο βίντεο της Ανα Χάθερλι, η οποία καταγράφει την Εξέγερση των Γαρυφάλλων αποδίδοντας τον ήχο, το πνεύμα και τη βίαιη ενέργεια των δρόμων, ενώ τα συρματοπλέγματα στον «Ζωστήρα» του Κανιάρη συναντούν το μεταλλικό, αγκαθωτό οδόφραγμα του Καταλανού Ζάουμε Ξίφρα. Πρέπει να αναφέρουμε ξεχωριστά την έμφαση που δίνει η έκθεση στα χαρακτικά του Τάσσου και της Βάσως Κατρακη, ενώ δεν λείπουν οι τολμηρές αισθητικές και πλαστικές αντιπαραθέσεις, όπως η γειτνίαση του γλυπτού «Συμβάντος ΙΙ» του Δημήτρη Αληθεινού με την ποπ ζωγραφική του Γιώργου Ιωάννου, ο οποίος χρησιμοποιεί το ύφος των κόμικς για να αποδώσει έναν κόσμο χαώδη και άτακτο.
Διάρκεια έκθεσης 11/7/24 – 2/2/25.
