Παρακολουθώ το λογοτεχνικό έργο του Ερίκ Βυϊγιάρ (γενν. 1968), όπως μας παρουσιάζεται στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις. Κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο του «Μια αξιοπρεπής έξοδος» (μτφρ. Μανώλης Πιμπλής, Πόλις, Μάιος 2024), για τον πόλεμο της Ινδοκίνας (Βιετνάμ, Καμπότζη και Λάος σήμερα) και τη συντριβή του Ντιεν Μπιεν Φου (1954). Ο αντιαποικιακός αγώνας εναντίον της Γαλλίας στην Ινδονησία ξεκίνησε το 1946 και εντεινόταν διαρκώς, ενώ από το 1949, όταν ο Μάο κατέλαβε την εξουσία στην Κίνα, έπαψε να είναι αντάρτικος και έγινε μετωπικός. Η Γαλλία, που έχει ουσιαστικά χάσει τον πόλεμο από το 1950 και την ήττα του Κάο Μπανγκ, αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί να εξακολουθήσει να παραμένει εκεί και αναζητεί αξιοπρεπή έξοδο. Ο πρωθυπουργός Ρενέ Μεγιέρ αναθέτει την αποστολή αυτή στον στρατηγό Ανρί Ναβάρ, βασική στρατηγική επιλογή του οποίου υπήρξε η δημιουργία ενός οχυρωμένου στρατοπέδου στην περιβαλλόμενη από λόφους κοιλάδα του Ντιεν Μπιεν Φου. Το έργο ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 1954. Στις 13 Μαρτίου 1954 ο στρατηγός Γκιαπ εξαπολύει την επίθεσή του στο Ντιεν Μπιεν Φου, όπου ήταν ουσιαστικά παγιδευμένος ο γαλλικός στρατός, και στις 7 Μαΐου 1954 τον αναγκάζει να παραδοθεί. Αυτή ήταν η τελευταία μεγάλη μάχη του πολέμου της Ινδοκίνας.
Χιλιάδες νεκροί
Ο απολογισμός της για τη Γαλλία ήταν δέκα χιλιάδες νεκροί στρατιώτες στο πεδίο της μάχης ή αργότερα στην αιχμαλωσία. Τι αξιοπρεπής έξοδος! Ο Βυïγιάρ, σε μια καταληκτική σημείωση, θα μετρήσει συνολικά στους πολέμους της Ινδοκίνας και του Βιετνάμ 400.000 νεκρούς από τη μεριά των Γάλλων και των Αμερικανών και 3.600.000 από την άλλη πλευρά! «Οσοι ήταν οι Γάλλοι και οι Γερμανοί νεκροί κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο».
Μόλις αποτέλειωσα το βιβλίο, διάβασα στον γαλλικό Τύπο ότι πέθανε, στις 30 Μαΐου, σε βαθύ γήρας, η Ζενεβιέβ ντε Γκαλάρ (1925-2024), στρατιωτική νοσοκόμα, στην υπηρεσία της αεροκομιδής τραυματιών (convoyeuse de l’ armée de l’ Air). Ξέρω ότι το όνομά της δεν λέει τίποτε στον Ελληνα αναγνώστη, αλλά αυτή ήταν η νοσοκόμα του Ντιεν Μπεν Φου! Ορφανή από πατέρα σε ηλικία εννιά ετών, αποφασίζει να γίνει νοσοκόμα και το 1953 τοποθετείται στο Ανόι της Ινδοκίνας. Κατά την πολιορκία του Ντιεν Μπιεν Φου, προσγειώνεται το αεροπλάνο της κάθε νύχτα στο στρατόπεδο, μαζεύουν πολύ γρήγορα όσους τραυματίες μπορούν και τους μεταφέρουν στο νοσοκομείο στο Ανόι. Στις 28 Μαρτίου όμως το αεροπλάνο λόγω βλάβης δεν μπορεί να απογειωθεί από το στρατόπεδο και η νοσοκόμα μένει εγκλωβισμένη εκεί. Μέσα σε αυτήν την κόλαση πυρός η Ζενεβιέβ ντε Γκαλάρ φροντίζει επί έξι εβδομάδες τραυματίες και ακρωτηριασμένους, τους βοηθάει ιατρικά, μαζί με τα άλλα μέλη της ιατρικής ομάδας, τους βοηθάει να πιουν νερό, να φάνε, να καπνίσουν ένα τσιγάρο, να κάνουν μια μικρή βόλτα, τους παρηγορεί, με ασύλληπτη αφοσίωση και κουράγιο. Συνδέεται ψυχικά μαζί τους και τους μένει πιστή σε όλη τη ζωή της.
Οι πόλεμοι δεν θα λείψουν ποτέ, το ίδιο και εκείνοι οι λίγοι που δεν σκοτώνουν, αλλά επιδένουν πληγές, γιατρεύουν, φροντίζουν και παρηγορούν, με καλοσύνη και αυταπάρνηση.
Μισό αιώνα αργότερα θα γράψει τα απομνημονεύματά της («Une femme à Dien Bien Phu», Les Arènes, 2003), όπου μαθαίνουμε και εμείς μερικούς από αυτούς τους τραυματίες με τα ονόματά τους. Μετά την πτώση του Ντιεν Μπιεν Φου, η Ζενεβιέβ ντε Γκαλάρ γίνεται πια, όπως και όλοι οι άλλοι, αιχμάλωτη των Βιετμίνχ. Στις 21 Μαΐου της ανακοινώνουν την απελευθέρωσή της, εκείνη όμως αρνείται να τη δεχτεί, γιατί δεν θέλει να αφήσει τους τραυματίες της! Θα μείνει εκεί για να συνεχίσει να τους φροντίζει. Στις 24 Μαΐου όμως είναι αναγκασμένη να φύγει. Εχουν έως τότε μεταφερθεί 858 τραυματίες. Μένουν πίσω στο στρατόπεδο άλλοι διακόσιοι, και σε αυτούς μένει και η καρδιά της νοσοκόμας («Une femme à Dien Bien Phu», σ. 177-179).
Σήμερα, εβδομήντα ακριβώς χρόνια μετά το τέλος του, ο πόλεμος της Ινδοκίνας έχει πια ξεχαστεί, και το βιβλίο του Βυïγιάρ έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι υπήρξε, όπως και κάθε πόλεμος, τερατώδης κρεατομηχανή. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν ανάλγητοι επιχειρηματίες (Michelin) και οικονομικοί παράγοντες, κυνικοί πολιτικοί (ο Τζον Φόστερ Ντάλες, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, πρότεινε στον Γάλλο ομόλογό του Ζωρζ Μπιντώ να του δώσει δύο ατομικές βόμβες για να τελειώνουν μια και καλή), με λίγες εξαιρέσεις (Πιερ Μαντές Φρανς), ηλίθιοι στρατιωτικοί, απουσιάζει όμως η Ζενεβιέβ ντε Γκαλάρ – δεν το αναφέρω διόλου κριτικά ως παράλειψη του βιβλίου. Είναι πολύ φυσικό που η νοσοκόμα λείπει, γιατί το καλό «κρύπτεσθαι φιλεί».
Σε όσα γράφει εκείνη για το Ντιεν Μπιεν Φου δεν υπάρχει τίποτε από αυτά που διαβάζουμε στο βιβλίο του Βυϊγιάρ, υπάρχουν μόνο οι τραυματίες και οι ακρωτηριασμένοι. Αν η απουσία της νοσοκόμας μας από το αφήγημα του Βυϊγιάρ δεν αποτελεί έλλειμμα, δεν θα έλεγα το ίδιο για το ότι δεν υπάρχει ούτε λέξη για τη μοίρα των χιλιάδων Γάλλων αιχμαλώτων στις μακρές πορείες και στα στρατόπεδα των Βιετμίνχ. Το 60% από αυτούς δεν επέστρεψε ποτέ στο σπίτι του. Ο Βυϊγιάρ βρήκε τρόπο να εντάξει στο αφήγημά του τη δολοφονία του Πατρίς Λουμούμπα το 1961 (σ. 125-132), δεν βρήκε ωστόσο τρόπο να πει δυο λόγια για να απαντήσει στην απορία του αναγνώστη τι να απέγιναν άραγε οι Γάλλοι στρατιώτες μετά την κατάληψη του Ντιεν Μπιεν Φου.
Εν πάση περιπτώσει, επειδή εγώ δεν θαυμάζω τους στρατιωτικούς ηγέτες, ούτε όταν ηγούνται αντιαποικιακών αγώνων, επειδή δεν θαυμάζω, αντίθετα από τον συγγραφέα, τον Χο Τσι Μινχ και τον Γκιαπ, γιατί ξέρω τι είναι ικανοί να κάνουν, θα κλείσω τούτο το σημείωμα με τη βεβαιότητα ότι, όπως οι πόλεμοι δεν θα λείψουν ποτέ «έως αν η αυτή φύσις των ανθρώπων η», το ίδιο δεν θα λείψουν και εκείνοι οι λίγοι που, μέσα σε αυτή τη συνθήκη γενικευμένου φονικού, δεν σκοτώνουν, αλλά επιδένουν πληγές, γιατρεύουν, φροντίζουν, στηρίζουν και παρηγορούν, με καλοσύνη και αυταπάρνηση. Σε αυτούς ας στραφεί ο θαυμασμός μας!
