Ο ιστορικός του μέλλοντος δύσκολα θα αγνοήσει την παράδοξη κινητικότητα που παρατηρείται στην αιχμή της ελληνικής κρίσης: στην πιο δύσκολη στιγμή της μεταπολιτευτικής της ιστορίας, η Αθήνα εξοπλίζεται με νέες πολιτιστικές υποδομές αιχμής και μάλιστα με φόντο μείζονος σημασίας πολεοδομικές παρεμβάσεις. Η πιο γνωστή (και ίσως η πιο αμφιλεγόμενη) είναι η πεζοδρόμηση της οδού Πανεπιστημίου, ο βασικός άξονας του προγράμματος «Ξανα-σκέψου την Αθήνα» (Rethink Athens), που φιλοδοξεί να ανατρέψει το σκηνικό παρατεταμένης υποβάθμισης και απαξίωσης του κέντρου της πρωτεύουσας. Ωστόσο δεν είναι η μόνη: στον Φαληρικό Ορμο προγραμματίζεται η ανάπλαση του παραλιακού μετώπου από το γήπεδο του Ταε Κβον Ντο μέχρι το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (τη μελέτη υπογράφει ο Ιταλός αρχιτέκτονας Ρέντσο Πιάνο) ενώ δεν έχει εγκαταλειφθεί και το σχέδιο της Διπλής Ανάπλασης που θα απελευθερώσει πολύτιμα στρέμματα στην καρδιά των Αμπελοκήπων και ταυτόχρονα θα σηματοδοτήσει μια νέα εποχή για την ευρύτερη περιοχή του Ελαιώνα, στο μαλακό υπογάστριο της Αθήνας.
Προς το παρόν, όμως, τις εντυπώσεις κλέβουν τα κτίρια και η αρχιτεκτονική. Πέντε μεγάλα έργα βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Στον παλιό Ιππόδρομο άρχισε το κυρίως κατασκευαστικό σκέλος του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που, εκτός από ένα πάρκο στην έκταση του Εθνικού Κήπου, θα περιλαμβάνει και τις νέες, υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Το θέμα της συντήρησης
Τα δύο κτίρια θα ενώνει η Αγορά, ένας υπαίθριος δημόσιος χώρος συνάντησης, Η δανειστική βιβλιοθήκη θα περιλαμβάνει ξεχωριστούς χώρους για ενηλίκους, εφήβους και παιδιά και θα προσφέρει ένα ευρύ φάσμα εκπαιδευτικών και πολιτιστικών προγραμμάτων. Τέλος στην εποχή της ιστορικής αλλά απηρχαιωμένης της έδρας στην οδό Ακαδημίας βάζει η υποχρεωτική μεταφορά της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο συγκρότημα του Κέντρου Πολιτισμού (ΚΠΙΣΝ). Θα διαθέτει δύο σκηνές και πλήθος βοηθητικών χώρων. Οσοι ανησυχούν για τη συντήρηση των νέων εγκαταστάσεων μετά την παράδοσή τους στο ελληνικό Δημόσιο, το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος φαίνεται διατεθειμένο να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στο συγκεκριμένο θέμα.
Για τον Οκτώβριο έχει προγραμματιστεί η ολοκλήρωση των εργασιών ανακατασκευής του πρώην εργοστασίου Φιξ σε μόνιμη έδρα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης που προσωρινά στεγάζεται στο Ωδείο Αθηνών. Θα είναι το τέλος μιας μακράς και περιπετειώδους διαδρομής. Το μουσείο, χωρίς «ζωτικό χώρο» εξωτερικά καθώς περιβάλλεται από δύο πολυσύχναστες λεωφόρους (Συγγρού και Καλλιρρόης), ξαναδίνει στην πόλη αυτό που πήρε: μια εσωτερική πλατεία (foyer) και έναν «επικών» διαστάσεων χώρο, ύψους σχεδόν 30 μέτρων, ο οποίος αποκαλύπτει στο εσωτερικό πλέον του κτιρίου κατακόρυφα τα «αρχαιολογικά ευρήματα» του οικοπέδου: την αρχική όψη του Τάκη Ζενέτου στη λεωφόρο Συγγρού. Από τον τελευταίο όροφο, φτάνει κανείς στο πρώτο επίπεδο του δώματος απ’ όπου υπαίθρια πλέον μπορεί να ανεβεί στη Γλυπτοθήκη. Αυτή κατοικεί το «έδαφος» ενός κήπου – λαβυρίνθου που αποκαλύπτει φευγαλέες θεάσεις προς επιλεγμένα σημεία της Αθήνας. Τα εγκαίνια δρομολογούνται για τον Μάρτιο του 2014.
Η Εθνική Πινακοθήκη
Μέσα στον Απρίλιο εγκαθίσταται ο εργολάβος στην Εθνική Πινακοθήκη. Από τις 4 Μαρτίου είναι κλειστή για το κοινό, καθώς βρίσκονται σε εξέλιξη οι εργασίες μεταφοράς των έργων της μόνιμης συλλογής τόσο σε νέους αποθηκευτικούς χώρους στη Μαγούλα όσο και στην Εθνική Γλυπτοθήκη στο Γουδί. Οι λειτουργικοί χώροι του γνωστού κτιρίου της Βασιλέως Κωνσταντίνου θα υπερδιπλασιαστούν καθώς προστίθεται τρίτος όροφος, ενώ προβλέπεται σημαντική επέκταση και υπογείως: ο χώρος των μόνιμων συλλογών αυξάνεται από τα 2.700 τ.μ. στα 4.000. Ο αντίστοιχος των περιοδικών εκθέσεων, από τα 1.600 τ.μ. στα 2.600. Ο χώρος της υποδοχής αυξάνεται σημαντικά, και από τα 200 τ.μ. φτάνει τα 900.
Σημαντική εξέλιξη και η απεμπλοκή της κατασκευής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην οδό Ερατοσθένους στο Παγκράτι. Η «περιπέτεια» χρονολογείται από το 1992, όταν το ίδρυμα παρουσίασε μελέτη του Αμερικανοκινέζου αρχιτέκτονα Ι. Μ. Πέι χωροθετημένη σε οικόπεδο επί της οδού Ρηγίλλης. Η ανακάλυψη τμήματος του Λυκείου του Αριστοτέλη και μια σειρά από άλλες εξελίξεις οδήγησαν στη ματαίωση του αρχικού σχεδίου. Η ενσωμάτωση του μουσείου σε κέλυφος παλαιάς τριώροφης πολυκατοικίας στην οδό Ερατοσθένους και σε καθ’ ύψος προσθήκη θεωρήθηκε ως η «τελευταία ευκαιρία». Οι εργασίες ξεκίνησαν πριν από λίγες ημέρες· η μόνιμη συλλογή θα αναπτυχθεί σε έκταση 1.255 τ.μ. και σε τέσσερις ορόφους, ενώ 450 τ.μ. θα καταλαμβάνει στο πρώτο υπόγειο η αίθουσα περιοδικών εκθέσεων. Μοναδικό «σκοτεινό» σημείο, η διελκυστίνδα περί της συλλογής Γουλανδρή, καθώς ουδείς γνωρίζει σήμερα με ποια ακριβώς έργα θα «προικοδοτηθεί» το νέο κτίριο.
Πέρασμα στον 21ο αιώνα για Βιβλιοθήκη, Λυρική
Το υπερσύγχρονο κτίριο της νέας Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ) συνδυάζει την παράδοση με την τεχνολογική καινοτομία και τη συντήρηση χειρογράφων με την πληροφορία και την επικοινωνία. Ο ευέλικτος σχεδιασμός της είναι αποτέλεσμα συνεργασίας με τη Βρετανική Βιβλιοθήκη. Ως μέρος της ψηφιακής της στρατηγικής η ΕΒΕ βρίσκεται στη διαδικασία δημιουργίας σχεδίου για ένα πανεθνικό έργο ψηφιοποίησης που θα προσφέρει ευρεία πρόσβαση στις διάφορες συλλογές της. Επιπλέον, η σύνδεση με άλλες βιβλιοθήκες στην Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο θα επιτρέψει στους χρήστες της Βιβλιοθήκης να αποκτήσουν πρόσβαση σε υλικό σχετικά με την Ελλάδα και τον Ελληνισμό.
Το νέο κτίριο θα προσφέρει τη δυνατότητα να στεγασθούν όλες οι υπάρχουσες ερευνητικές συλλογές -οι οποίες βρίσκονται τώρα σε τρία ξεχωριστά κτίρια- σε μία κεντρική τοποθεσία, με βελτιστοποιημένη πρόσβαση για ερευνητές και επιστήμονες. Στις συλλογές της Εθνικής Βιβλιοθήκης περιλαμβάνονται πάνω από 4.500 χειρόγραφοι κώδικες από τον 9o ώς τον 19o αιώνα και μεγάλος αριθμός σημαντικών ιστορικών εγγράφων και αρχείων. Η Εθνική Βιβλιοθήκη θα έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει παράλληλα και ως εκθεσιακός χώρος για τις συλλογές της. Επιλεγμένα χειρόγραφα της Εθνικής Βιβλιοθήκης θα εκτίθενται εκ περιτροπής, δίνοντας στο κοινό την ευκαιρία να θαυμάσει τους θησαυρούς και την πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας.
Ως προς την Εθνική Λυρική Σκηνή, οι αίθουσες της νέας μας όπερας θα μπορούν να φιλοξενήσουν παραγωγές όπερας, μπαλέτου, παιδικές παραστάσεις, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις και πολυμεσικά προγράμματα τέχνης. Τοίχοι από σκυρόδεμα, ύψους έξι ορόφων, δεσπόζουν στον χώρο υποδοχής, δημιουργούν την εντύπωση ότι βρίσκεσαι σε εσωτερικό λατομείου, προετοιμάζοντας τον επισκέπτη, τρόπον τινά, για το λυρικό δράμα που εξελίσσεται στη σκηνή. Ο κύριος όγκος της Λυρικής Σκηνής περιβάλλεται από σειρά αιωρούμενων εξωστών, με εισόδους που οδηγούν στην αίθουσα και τους προθαλάμους των θεωρείων.
Η κύρια αίθουσα θα είναι σχεδιαστικά αντάξια των καλύτερων λυρικών θεάτρων της Ευρώπης και η διαμόρφωσή της με πολλαπλές σκηνές διευκολύνει την αποτελεσματική αλλαγή σκηνικών, καθώς και τη φιλοξενία πολύπλοκων παραγωγών. Ο άρτιος σχεδιασμός της κύριας αίθουσας θα αντικατοπτρίζεται σε υψηλής ποιότητας βοηθητικούς χώρους, που συμπεριλαμβάνουν υπερσύγχρονα καμαρίνια, χώρους για δοκιμές, αίθουσες εκγύμνασης και εργαστήρια ενδυμασιών. Η Εθνική Λυρική Σκηνή θα είναι σε θέση να αξιοποιήσει τις νέες τεχνολογίες, ώστε να παρουσιάζει παραγωγές σε άλλες πόλεις της Ελλάδας μέσω του Διαδικτύου, χρησιμοποιώντας, παράλληλα, το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος ως υπαίθριο χώρο διεξαγωγής επιλεγμένων τηλεπαραστάσεων, καθώς και ζωντανών παραστάσεων. Ενα μικρότερο πειραματικό θέατρο, με δυναμικότητα 400 θέσεων, θα φιλοξενεί εκδηλώσεις μικρότερης κλίμακας, όπως παραγωγές της Πειραματικής Σκηνής της ΕΛΣ, καθώς και παραστάσεις σύγχρονης ελληνικής μουσικής και χορού, δραματικές αναγνώσεις και θεατρικές παραγωγές, σε έναν χώρο με σύγχρονες τεχνολογικές προδιαγραφές. Το θέατρο έχει ευέλικτη διαμόρφωση, χωρίς μόνιμα καθίσματα, γεγονός που το καθιστά ιδανικό για πειραματικές παραγωγές. Επιπλέον, στο ΚΠΙΣΝ θα λειτουργεί και σχολή χορού.
Από ιδιωτικούς πόρους
Αν σκέφτεστε πού βρέθηκαν οι πόροι για να χρηματοδοτήσουν την υλοποίηση μεγάλων αλλά και πολυδάπανων έργων αυτής της κλίμακας, ησυχάστε: από τα 671 εκατομμύρια ευρώ, τα 606 είναι ιδιωτικοί πόροι, με τη μερίδα του λέοντος (566) να προέρχεται από το Ιδρυμα Στ. Νιάρχος που χρηματοδοτεί ολοκληρωτικά την κατασκευή του Κέντρου Πολιτισμού στο Δέλτα Φαλήρου. Το ίδιο ίδρυμα προέβη επίσης σε δωρεά 13 εκατομμυρίων ευρώ προς το ελληνικό κράτος, προκειμένου να ενταχθεί η επέκταση της Εθνικής Πινακοθήκης σε ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πρόγραμμα. Ετσι, τα υπόλοιπα περίπου 65 εκατομμύρια είναι χρήματα του ΕΣΠΑ, όπου η εθνική συμμετοχή είναι θεαματικά συρρικνωμένη. Με λίγα λόγια, τα επόμενα τρία χρόνια η Αθήνα αποκτά πολιτιστικές υποδομές διεθνούς ακτινοβολίας με την ελάχιστη δυνατή συμβολή τών ούτως ή άλλως άδειων κρατικών ταμείων.
