Η βιβλιογραφία του Ολοκαυτώματος δεν έχει τέλος. Κι όμως, εξήντα και πλέον χρόνια μετά τη Shoah, που είναι ο ορθός όρος για τη γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης, νέα ευρήματα, ανακαλύψεις, θεωρίες, αναλύσεις και συμπεράσματα συνεχίζουν να προκύπτουν και να προκαλούν συζητήσεις. Σήμερα ζούμε μια φάση αναστοχασμού του Ολοκαυτώματος, παράλληλα όμως, είναι πολλά από τα βασικά στοιχεία που αγνοούμε και που ακόμα καταγράφονται και ερευνώνται. Μέσα από αυτό το πρίσμα, η μαρτυρία του Σλόμο Βενέτσια «Sonderkommando. Μέσα από την κόλαση των θαλάμων αερίου», μας φέρνει στον πυρήνα της φρίκης, στον πάτο της κόλασης, στην καρδιά του απόλυτου εφιάλτη. Ας μας συγχωρεθεί αυτή η «τηλεοπτική» φρασεολογία, αλλά πρόκειται γι’ αυτό ακριβώς: είναι η μαρτυρία ενός από εκείνους τους «τυχερούς άτυχους» του Αουσβιτς-Μπίργκεναου που είχαν τοποθετηθεί στους θαλάμους αερίων, προκειμένου να προετοιμάζουν τα θύματα για την εξόντωση και μετά να περισυλλέγουν τα πτώματα, να καθαρίζουν τους θαλάμους και να αποτεφρώνουν τους νεκρούς στα κρεματόρια. Μιλάμε λοιπόν για μια θέση μέσα από την οποία, ο τρόφιμος είχε άμεση πρόσβαση, «θέα» στην κεντρική σκηνή του γραφειοκρατικού, βιομηχανικού θανάτου που είχαν στήσει οι ναζί, ειδικά στο διαβόητο στρατόπεδο της Πολωνίας. Ηταν το θέαμα που αντίκριζε καθημερινά ο Θεσσαλονικιός Εβραίος, ξανά και ξανά.
Το βιβλίο πρόκειται να κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Πατάκη και η «Κ» εξασφάλισε τα τελευταία τυπογραφικά δοκίμια πριν από την έκδοση. Γιατί όμως μια ακόμα μαρτυρία για το Ολοκαύτωμα; Την απάντηση τη δίνει στον πρόλογό της η Σιμόν Βέιλ: «Εχω διαβάσει πάρα πολλές μαρτυρίες κρατουμένων, που κάθε φορά με γυρίζουν πίσω στη ζωή των στρατοπέδων. Του Σλόμο Βενέτσια όμως είναι ιδιαίτερα δυνατή, καθώς είναι η μοναδική ολοκληρωμένη μαρτυρία ενός επιζώντος μέλους των Sonderkommando. Είμαστε πλέον σε θέση να γνωρίζουμε επακριβώς πώς οι Sonderkommando βρέθηκαν καταδικασμένοι να εκπληρώνουν το βδελυρό τους καθήκον, το φρικτότερο όλων (…) Συνένοχοι των δημίων παρά τη θέλησή τους, τα μέλη των Sonderkommando εκτελέστηκαν σχεδόν όλα, όπως ακριβώς και όσοι είχαν οδηγηθεί προηγουμένως από τους ίδιους στους θαλάμους αερίων». Σύμφωνα με την Βέιλ, η δύναμη αυτής της μαρτυρίας έγκειται στην «απόλυτη ειλικρίνεια του συγγραφέα της, που αφηγείται μόνον όσα είδε ο ίδιος, δίχως να παραλείπει τίποτα», ενώ, επιπροσθέτως, τολμά να «αναφέρει τις πλέον μακάβριες όψεις της «δουλειάς» του ως Sonderkommando, παραθέτοντας δυσβάσταχτες λεπτομέρειες, που αποκαλύπτουν τη φρικαλεότητα του εγκλήματος σε όλη του την έκταση».
Η μαρτυρία του Σλόμο Βενέτσια προέκυψε από μια σειρά συνέντευξεων με την Μπεατρίς Πρασκιέ την άνοιξη του 2006. Οπως σημειώνει η Πρασκιέ: «Καθώς ο Σλόμο Βενέτσια βρισκόταν στην καρδιά αυτής της μηχανής που συνέθλιβε ανθρώπινες ζωές, ανήκει στους ελάχιστους επιζώντες που μπορούν να καταθέσουν τη μαρτυρία του «απόλυτου» θύματος, εκείνου δηλαδή που -όπως και πλήθος άλλων λησμονημένων προσώπων- ούτε η τύχη ούτε η εξαιρετική του θέση δεν κατάφεραν να το σώσουν». Η μαρτυρία του Βενέτσια ξεκινά από την οικογενειακή ζωή του στη Θεσσαλονίκη, από τον περιορισμό στο γκέτο, την προσπάθειά του να διαφύγει και τον εγκλεισμό του στο Χαϊδάρι, για να φτάσει στη μεταφορά και άφιξή του στο Αουσβιτς, τον Απρίλιο του 1944. Από αυτό το σημείο και πέρα, και ειδικά μετά το 11ο κεφάλαιο, οπότε και ο Βενέτσια αναλαμβάνει καθήκοντα Sonderkomanndo, τα πάντα σκοτεινιάζουν. Πέρα όμως από τη φρίκη των θαλάμων αερίων και των κρεματορίων, ένα άλλο καθήκον των Sonderkommando ήταν και το να κρατούν από το… αυτί το γονατισμένο κρατούμενο που περίμενε να δεχθεί μια σφαίρα στον αυχένα από τον αξιωματικό των SS. Με το που ο τελευταίος πυροβολούσε, ο Sonderkommando τραβούσε το κεφάλι μπροστά για να μην πιτσιλιστεί με αίμα ο εκτελεστής. «Για μένα το δυσκολότερο ήταν να αφήνω το νεκρό να πέσει, να νιώθω το βάρος του ανθρώπου σ’ αυτή την πτώση, στην οποία τον συνοδεύαμε άθελά μας», λέει ο Βενέτσια, ο οποίος μιλάει με σιγουριά μονάχα για ό,τι έχει δει ο ίδιος και αυτό ενισχύει την εγκυρότητα της μαρτυρίας του. Η ανάγνωση της κατάθεσης του Βενέτσια θέλει γερά νεύρα και στομάχι. Είναι όμως και ένα κείμενο συγκλονιστικό, που μπορεί να πάρει τη θέση του σε μερικά από τα σημαντικότερα κείμενα μαρτυρίας σχετικά με το Αουσβιτς και την καθημερινότητά του.
