Στη συμβολή των οδών Εμμ. Μπενάκη 38 και Δέλτα στην Κηφισιά, ο σημερινός επισκέπτης νομίζει ότι βρίσκεται ταυτόχρονα σε διαφορετικές εποχές. Από τη μια σύγχρονες βίλες, αυτόματα γκαράζ και πολυτελή αυτοκίνητα και από την άλλη μια γωνιά που παρέμεινε όπως ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα: το σπίτι της Πηνελόπης και του Στέφανου Δέλτα, που εδώ και λίγες μέρες στέκει ξανανιωμένο και ανακαινισμένο ως στέγη των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, ταξιδεύει τον επισκέπτη πίσω στον χρόνο. Ο δισεγγονός της Πηνελόπης Δέλτα, Αλέκος Ζάννας, μας ξενάγησε στο σπίτι που φέρει έντονα την πατίνα του χρόνου. Είναι ο χώρος όπου έζησε η ίδια και η οικογένειά της από το 1916 μέχρι τον θάνατό της, το 1941. Είναι το σπίτι που φιλοξένησε πολιτικούς, καλλιτέχνες, συγγραφείς, πνευματικούς ανθρώπους· τα δωμάτια στα οποία συζητήθηκαν μερικά από τα πιο σημαντικά ζητήματα της Ελλάδας του Μεσοπολέμου· η αυλή απ’ όπου έφυγε ο Ελευθέριος Βενιζέλος τη νύχτα της 6ης Ιουνίου 1933, όταν έγινε η αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα εναντίον του· το σπίτι που φιλοξένησε τις ώρες της γραφής, της μαχητικότητας, αλλά και της μελαγχολίας της ενοίκου του.
Ο Εμμανουήλ Μπενάκης, πατέρας της Πηνελόπης, αγόρασε το σπίτι το 1912, από τον αλεξανδρινό δικηγόρο Κωνσταντίνο Λύτσικα. Δύο χρόνια αργότερα το μεταβίβασε στην κόρη του, Πηνελόπη. Λίγο πιο κει έκτισε για τον εαυτό του ένα άλλο πετρόκτιστο, που διατηρείται ανέπαφο μέχρι σήμερα, όπως και το μικρό σπιτάκι του κήπου, όπου φιλοξενούσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Και δίπλα ακριβώς στο σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα κτίστηκε το λεγόμενο ΣοΒιρΑλι (από τα αρχικά των τριών θυγατέρων της Πηνελόπης και του Στέφανου Δέλτα: Σοφία, Βιργινία, Αλεξάνδρα), που χρησιμοποιήθηκε ως ξενώνας των φίλων της οικογένειας. Σε αντίθεση με τα σύγχρονα σπίτια, που αποκόβουν τον έξω κόσμο με ψηλούς μαντρότοιχους, το σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα είναι ανοιχτό στα μάτια του περαστικού, σαν πρόσκληση στον καθένα. Νομίζει κανείς ότι από κάποια γωνιά του μεγάλου κήπου θα βγει η Πηνελόπη Δέλτα, κρατώντας με το ένα χέρι το παρασόλι και με το άλλο, αγκαζέ, τον αδελφό της, Αντώνη Μπενάκη.
Το 1989, η «Οικία Δέλτα», όπως αναγράφεται στη μαρμάρινη πλάκα της εισόδου, περιήλθε στο Μουσείο Μπενάκη ως δωρεά εν ζωή της τρίτης κόρης του ζεύγους Δέλτα, Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου. Κι αν στο υπόγειο και στον πρώτο όροφο του σπιτιού στεγάζονται τα έγγραφα, οι φωτογραφίες και το οπτικοακουστικό υλικό των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, στο ισόγειο ο επισκέπτης μπορεί να γευτεί μερικές εικόνες από την εποχή του Μεσοπολέμου, στην έκθεση «Η Πηνελόπη Δέλτα και ο κόσμος της», την οποία επιμελήθηκε ο δισεγγονός της Αλέκος Ζάννας.
Φωτογραφίες, έγγραφα, επιστολές, προσωπικά ενθυμήματα του ζεύγους Δέλτα και των ανθρώπων με τους οποίους συναναστράφηκαν, τα πρώτα εξώφυλλα των βιβλίων της, το γράμμα που άφησε στα παιδιά της πριν αυτοκτονήσει. Τα παλιά έπιπλα δεν υπάρχουν. Μόνο τα δύο μαρμάρινα τζάκια, τα ξυλόγλυπτα στην αίθουσα που σήμερα είναι αναγνωστήριο, και η ξυλοκάμαρα, όπου συγκεντρωνόταν η οικογένεια τις ηλιόλουστες μέρες του χειμώνα. Υπάρχει όμως διάχυτο το άρωμα μιας εποχής και ενθυμήματα από στιγμές, πρόσωπα και συντροφιές, όπως μια φωτογραφία καθηγητών από το Κολλέγιο Αθηνών, όπου διακρίνεται ο μετέπειτα σκηνοθέτης Κάρολος Κουν, τηλεγραφήματα από και προς βασιλείς και πρωθυπουργούς και το Ex Libris των βιβλίων της, φιλοτεχνημένο από τον χαράκτη N. Sperling με το μότο «Τσακίζει δεν λυγά»: το σχέδιο ήταν εμπνευσμένο από ένα πεύκο, που είδε η Πηνελόπη Δέλτα όταν πήγαινε να επισκεφτεί στις φυλακές του Ωρωπού τους κρατούμενους, οι οποίοι είχαν συμμετάσχει στο κίνημα του ’35. Ανάμεσά τους ήταν και ο γαμπρός της, Αλέξανδρος Ζάννας, πατέρας του Παύλου Ζάννα.
Το σπίτι, έργο αγνώστου αρχιτέκτονα των αρχών του 20ού αιώνα, μετατράπηκε σε σύγχρονο μουσείο από τον αρχιτέκτονα Ανδρέα Ζάννα.
Αρχεία με δύο αιώνων ιστορία
Από το 1955 υπάρχει το Τμήμα Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη. Ο πρώτος πυρήνας είχε συγκροτηθεί με αγορές που πραγματοποίησε ο ιδρυτής του Μουσείου, Αντώνης Μπενάκης, με στόχο τη διάσωση και τη συγκέντρωση κειμένων και μαρτυριών που συνδέονται με την πορεία του ελληνικού έθνους. Συνεργάτες του σε αυτή την προσπάθεια ήταν ο Ιωάννης Βλαχογιάννης και ο Δημήτριος Καμπούρογλου. Σήμερα, περιλαμβάνει αρχεία που αφορούν:
– Πρόσωπα του 1821 και του 19ου αιώνα: Ανδρέας Λόντος, Γ. Καραϊσκάκης, Ιωάννης Καποδίστριας, Δημήτριος Καλλέργης, Ιωάννης Βλαχογιάννης, Ανδρέας Μουστοξύδης, Αθανάσιος Μιαούλης, Μιχαήλ Σούτσος, κ.ά.
– Προσωπικότητες 20ού αιώνα: Ελευθέριος Βενιζέλος, Νικ. Πλαστήρας, Αλέξανδρος Κοριζής, Αλέξανδρος και Βιργινία Ζάννα, Σοφ. Βενιζέλου, Παναγιώτης Δαγκλης κ.ά.
– Λογοτέχνες: Αγγ. Σικελιανός, Πηνελόπη Δέλτα, Γρ. Ξενόπουλος, Γ. Ρίτσος, Γιάννης Δάλλας, οικ. Κακριδή, Μάτση Χατζηλαζάρου.
– Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος: Ελλη Παππά (σφραγισμένο), Νίκος και Ιουλία Πλουμπίδη, Δημήτριος Δημητρίου (Νικηφόρος) κ.ά.
– Μουσική: Παύλος Καρρέρ, Νικόλαος Μάντζαρος, Γιάννης Παπαϊωάννου, Σπυρίδων Σαμάρας, Δημήτρης Φάμπας.
– Οικογένειες: Αρχείο Γεωργίου Σπέντσα, οικ. Μπενάκη, οικ. Μαυροκορδάτου, οικ. Πετιμεζά.
Ωρες λειτουργίας του Τμήματος Ιστορικών Αρχείων του Μ. Μπενάκη: Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή 10.00 – 15.00, Τρίτη: 10.00 -17.00.
