Βαλεντίνη Τσελίκα
Πηνελόπη Δέλτα. Αφήγηση ζωής
εκδ. Ολκός – Μουσείο Μπενάκη
Α ναμφισβήτητα, η Πηνελόπη Δέλτα, περισσότερο από άλλες, εξίσου ή ενδεχομένως περισσότερο σημαντικές προσωπικότητες της ελληνικής ζωής και της ελληνικής κοινωνίας, εξακολουθεί να είναι παρούσα, ζωντανή, καταλυτική παρουσία, με το έργο και τον βίο της.
Είναι άραγε το «παραμύθι» της ζωής της -όπως χαρακτηριστικά το αποκαλεί η Βαλεντίνη Τσελίκα-, το θερμό, συναρπαστικό, γεμάτο από πάλλουσες πραγματικότητες έργο της, που προκαλούν το ενδιαφέρον, θα το έλεγα σχεδόν διαρκές, ενός ευρύτερου κοινού, και όχι μόνο, που εξακολουθεί να τη διαβάζει, να παρακολουθεί την πορεία της μέσα στον χρόνο, τις πολλές και σημαντικές συμμετοχές και δραστηριότητές της; Είναι η ενασχόλησή της με τα κοινά, σε πολλαπλούς τομείς, στην πολιτική, στην κοινωνία, στον τομέα της παιδείας και της ιστορίας; Είναι το βαθύτατο ενδιαφέρον ενός ατόμου με ανοιχτές τις κεραίες, σχεδόν προς κάθε κατεύθυνση, σε ό,τι απαρτίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα; Είναι όλα αυτά μαζί, ενδεχομένως και άλλα, που σε κάθε ευκαιρία προκαλούν την αναθέρμανση του ενδιαφέροντος γύρω από το πρόσωπο τής Πηνελόπης Δέλτα;
Ισχυρά πάθη
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, με ισχυρά πάθη, με έντονη την αίσθηση του καθήκοντος και της «αστικής» αρετής, στάση που της προκάλεσε συχνά ισχυρές, οδυνηρές εσωτερικές ιδίως συγκρούσεις και την οδήγησε ενίοτε σε ακραίες, κάποτε παρ’ ολίγον μοιραίες, χειρονομίες έως και την τελευταία. Στην περίπτωση αυτή δεν εδίστασε. Και έγραψε το τέλος η ίδια, κλείνοντας τις ημέρες της με μια πράξη απελπισίας όπως είναι αυτή καθαυτή η αυτοκτονία, αλλά και ενσυνείδητης διαμαρτυρίας στο μείζον κακό. Ποιο ήταν εν τούτοις το «μείζον» κακό για την Πηνελόπη Δέλτα, ανάμεσα σε πολλά και με κορύφωση την ξένη εισβολή, μένει ακόμη να διερευνηθεί και να ερμηνευθεί.
Η Βαλεντίνη Τσέλικα, έχοντας στη διάθεσή της τεκμήρια φωτογραφικά έθεσε στόχο της να οδηγήσει, με αυτό το μέσον, τον αναγνώστη στην πιο άνετη προσέγγιση της προσωπικότητας, του βίου και του έργου της Πηνελόπης Δέλτα. Επιλέγοντας από ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό προτείνει πολλαπλές αναγνώσεις πού δίνουν στον χρήστη τη δυνατότητα να προσεγγίζει την προσωπικότητα της Π. Δέλτα μέσα στον χώρο, καλύτερα στους χώρους όπου έζησε και εδημιούργησε: το τοπίο, φυσικό και ανθρώπινο, αλεξανδρινό ή αθηναϊκό, τα οικιστικά συμπλέγματα, ο κοινωνικός περίγυρος, αναδεικνύουν μέσα από ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες φωτογραφίες, πλαισιωμένες με εύστοχα συνοδευτικά κείμενα, τη ζωή, τις πράξεις, τις συμμετοχές της Πηνελόπης Δέλτα, στη διάρκεια περίπου μισού αιώνα.
Διαφωτιστικά κείμενα
Αναπαράγονται έτσι, μέσα από το εικαστικό υλικό και από τα πλήρως διαφωτιστικά κείμενα της Β. Τσέλικα, οι τόποι όπου έζησε η Πηνελόπη Δέλτα, ενώ συγχρόνως αναπλάθεται ο ιστορικός χρόνος μέσα στον οποίο διαδραματίσθηκε η ζωή της μαζί και παράλληλα με την ιστορική πορεία της νεώτερης Ελλάδας. Και όχι μόνο, αφού η Β. Τσελίκα εφρόντισε να περιλάβει στην εργασία της φωτογραφικά τεκμήρια δηλωτικά γεγονότων τα οποία σημάδεψαν την ιστορία και άλλων εθνικών ομάδων που, με έναν ή άλλο τρόπο, είχαν μερίδιο στην διαμόρφωση της προσωπικότητας της Π. Δέλτα. Παράδειγμα, θέματα σχετικά με την ελληνιική κοινότητα της Αλεξάνδρειας, με τις δραστηριότητες των Ευρωπαίων στην Αίγυπτο αλλά και με την εξέγερση των Αιγυπτίων του 1881 – 82, και το «εθνικό κίνημα» του Αχμέτ Οράμπι. Η Π. Δέλτα έζησε το κίνημα των εντοπίων σε ηλικία οκτώ ετών, ωστόσο την εντύπωση που προκάλεσε στα παιδικά της χρόνια η βίαιη και αιματηρή αναταραχή αναπολεί και καταγράφει στις «Πρώτες Ενθυμήσεις» (Εκδ. Παύλος Ζάννας, 1980).
Το πρώτο μέρος του βιβλίου, τιτλοφορημένο «Η ζωή της», τελειώνει με τη γνωριμία της με τον Ιωνα Δραγούμη, τη συγκλονιστική τους σχέση, το τέλος της και την στροφή της Πηνελόπης Δέλτα προς αυτό που η Τσελίκα ορίζει ως το «Εργο της». Πρέπει να πω ότι περίμενα, έτσι συναρπαστική που παρουσιάσθηκε η καταγραφή της Β. Τσελίκα, να προχωρεί μέσα στον χρόνο και να φθάνει προς ό,τι ονομάζουμε το τέλος της ζωντανής, της εγκόσμιας παρουσίας της Πηνελόπης Δέλτα.
Εν τούτοις, τις πτυχές αυτές του βίου της ξαναβρίσκομε να ιστορούνται στο δεύτερο μέρος του βιβλίου. Με βάση πάντα το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που περιλαμβάνει, εκτός των άλλων άφθονα, ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα κείμενα, επιστολικά αλλά και πλήθος άλλων, μαζί με αποσπάσματα από εφημερίδες και επίκαιρη αρθρογραφία,, οριοθετούνται οι πολλαπλές συμμετοχές της Πηνελόπης Δελτα, σε όσα διαδραματίσθηκαν στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, στην πολιτική, στην κοινωνία, στα Γράμματα, στην παιδεία, τομείς στους οποίους η συγγραφέας πρόσφερε αφειδώλευτα την πνευματική της εγρήγορση, το ψυχικό σθένος, το προσωπικό της κύρος.
Τα Αρχεία Μπενάκη
Ο Αγγελος Δεληβοριάς, προλογίζοντας την έκδοση, υπογραμμίζει τη σημασία του Τμήματος των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη που λειτουργεί στην «έπαυλη της Κηφισιάς», εκεί όπου έζησε και ετελείωσε τον βίο της η Πηνελόπη Δέλτα. Τώρα πλέον στη διάθεση των μελετητών χάρη στο κληροδότημα της τρίτης κόρης της, Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου. Αλλά και χάρη στο ενδιαφέρον των απογόνων της Πηνελόπης Δέλτα, οι οποίοι πρέπει σίγουρα να χαίρονται για όσα επιτελούνται σ’ αυτόν τον τομέα από τους υπευθύνους του Ιδρύματος. Δείγμα λαμπρό της αγάπης και της μέριμνας για όσα φωτίζουν την παρουσία της Πηνελόπης Δέλτα, ο τόμος τον οποίο επιμελήθηκε με επιστημονική ευσυνειδησία, γνώση και θέρμη, η Βαλεντίνη Τσελίκα.
Ας σημειωθεί και η άψογη εκδοτική εργασία, όπως συμβαίνει πάντα με τις εκδόσεις «Ολκός». Χάρη στην ακαταπόνητη προσπάθεια της Ειρήνης Λούβρου και τη συμβολή των άξιων συνεργατών της, προστίθεται τώρα ένα ακόμη εκδοτικό επίτευγμα στη σύγχρονη ελληνική βιβλιοπαραγωγή. Η Λίκα Φλώρου πού ανέλαβε τον σχεδιασμό και την καλλιτεχνική επιμέλεια του βιβλίου μπορεί να είναι πλήρως ικανοποιημένη για το αποτέλεσμα.
