Ενα σπίτι που στα χρόνια του Μεσοπολέμου αποτελούσε τόπο συγκέντρωσης ανθρώπων του πνεύματος και της πολιτικής, το σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα στην Κηφισιά, σε λίγες μέρες θα είναι το σπίτι των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη.
Το ίδιο διάστημα, μέσα στον Νοέμβριο, μια έκδοση θα επισφραγίσει τη νέα στέγη του Μουσείου Μπενάκη: «Πηνελόπη Δέλτα, αφήγηση ζωής» της Βαλεντίνης Τσελίκα και καλλιτεχνική επιμέλεια Λίκας Φλώρου. Πρόκειται για συνέκδοση των εκδόσεων «Ολκός» και του Μουσείου Μπενάκη και αναφέρεται στην πορεία της ζωής και του έργου της Ελληνίδας συγγραφέως, στα γεμάτα χρόνια που έζησε? από την Αλεξάνδρεια όπου γεννήθηκε το 1874 ώς τον θάνατό της στην Κηφισιά, το 1941, τη μέρα που οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα.
Το βιβλίο
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου περνούν οι ζωντανές αφηγήσεις των παιδικών της χρόνων στην Αλεξάνδρεια, τα βιώματα της προσωπικής της ζωής κατά την εφηβική ηλικία, ο γάμος της με τον Στέφανο Δέλτα και η γνωριμία της με τον Ιωνα Δραγούμη το 1905, χρονιά που αποτέλεσε σταθμό στη ζωή της. Το 1905 θεωρήθηκε η αφετηρία της δημιουργικής της παραγωγής, η συμμετοχή της και η συναναστροφή της με τους λογοτεχνικούς κύκλους και η «συνομιλία» της με τους συγχρόνους της πρωτοπόρους του δημοτικισμού.
Παράλληλα, μέσα από έναν τεράστιο πλούτο φωτογραφικού υλικού προβάλλεται ανάγλυφα το οικογενειακό αλλά και το κοινωνικό περιβάλλον της Πηνελόπης Δέλτα, η μεγαλοαστική τάξη της Αλεξάνδρειας στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, η ελληνική κοινότητα της αιγυπτικής πόλης όταν βρίσκεται στο απόγειο της οικονομικής και κοινωνικής της ακμής. Τα ίχνη αυτής της ακμής είναι ακόμα υπαρκτά στην Αλεξάνδρεια, στα κτίρια των σχολείων, των νοσοκομείων και των ιδρυμάτων που δημιουργήθηκαν με δωρεές εύπορων μελών της ελληνικής κοινότητας, ανάμεσα στις οποίες και η οικογένεια της Πηνελόπης Δέλτα. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνονται αποσπάσματα από δημοσιευμένα της κείμενα: «Πρώτες ενθυμήσεις», «Αναμνήσεις 1899», «Αναμνήσεις 1921» και «Τρελαντώνης». Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου πρωταγωνιστεί το έργο της: «Για την πατρίδα», «Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου», «Τρελαντώνης», «Τα μυστικά του βάλτου»… Δίπλα στα έργα και οι σημειώσεις, οι ατέλειωτες γραπτές συνομιλίες της με φίλους της δημοτικιστές, «που άλλοτε τη συμβούλευαν και άλλοτε ασκούσαν έντονη κριτική για την ανάμικτη γλώσσα που χρησιμοποιούσε στα κείμενά της», σημειώνει η Βαλεντίνη Τσελίκα. Μέσα από αυτές τις σημειώσεις και τα κείμενα «αναδεικνύονται τα κίνητρα που την ώθησαν να γράψει τα βιβλία της, καθώς και ο τρόπος της μεθοδικής και πρότυπης δουλειάς της», συμπληρώνει η Βαλεντίνη Τσελίκα, η οποία έχει κάνει τον σχολιασμό όλων των κειμένων σ’ αυτό το δεύτερο μέρος. Μεγάλο μέρος των γραπτών κειμένων προέρχεται από το προσωπικό της αρχείο που έχει κατατεθεί από τις κόρες και τους εγγονούς της στο Τμήμα Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, ενώ μεγάλο μέρος του εικονογραφικού υλικού προέρχεται από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) και από ιδιώτες.
Είναι μόνο το συγγραφικό της έργο και η εποχή που γνωρίζουμε μέσω της Πηνελόπης Δέλτα; «Πέρα από το συγγραφικό της έργο, μεγάλη είναι η συμβολή της στη συγκέντρωση των προφορικών πηγών της σύγχρονης ιστορίας, για την οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί πρωτοπόρος. Ξεκινώντας από τις καταγραφές των απομνημονευμάτων των Μακεδονομάχων, οι οποίες αποτελούν μέχρι σήμερα πολύτιμες ιστορικές πηγές, κατόρθωσε να συλλέξει προφορικές μαρτυρίες και διηγήσεις για τα πολιτικά και τα πολεμικά γεγονότα του καιρού της, όπως ήταν του Νικόλαου Πλαστήρα για την εκστρατεία της Ουκρανίας το 1919 και για το κίνημα του 1933, του Νεόκοσμου Γρηγοριάδη, του Ιάνκου Δραγούμη και του Κωνσταντινου Μανέτα επίσης για την εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία το 1919, καθώς και για άλλα που παραμένουν ακόμα αδημοσίευτα», λέει στην «K» η Βαλεντίνη Τσελίκα. «H προσωπική της φιλία με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Νικόλαο Πλαστήρα και άλλους πολιτικούς, της έδωσε τη δυνατότητα να παρακολουθεί από κοντά τις πολιτικές εξελίξεις του τόπου και να συμμετέχει με τον δικό της τρόπο στα κοινά. Ετσι, παράλληλα με το έργο της, και μέσα στο βιβλίο, προβάλλουν και τα μεγάλα γεγονότα της εποχής, όπως τα έζησε η ίδια και τα κατέγραψε στα απομνημονεύματά της: Τα Νοεμβριανά, η Επανάσταση του 1922, το αποτυχημένο κίνημα του 1933 κ.λπ.
Το σπίτι της Δέλτα
Η οικογένεια Δέλτα έζησε στο σπίτι της Κηφισιάς από το 1916 ώς την ημέρα του θανάτου τους. Χάρη στη γενναιόδωρη προσφορά της κόρης της, Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου, η έπαυλη της Κηφισιάς με τον υπέροχο κήπο περιήλθε στην Κατοχή του Μουσείου Μπενάκη το 1989 και από τότε στεγάζει τα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου. Το οίκημα είναι κτίσμα του 19ου με αρχές του 20ού αιώνα και τελευταία ανακαινίστηκε με ελάχιστες επεμβάσεις στο εσωτερικό, ώστε να εξασφαλιστεί η λειτουργικότητά του χωρίς να αλλοιωθεί η φυσιογνωμία του. Παράλληλα διαμορφώθηκαν κατάληλλοι χώροι για τη φύλαξη του υλικού με σταθερές συνθήκες κλιματισμού, με εργαστήριο συντήρησης χαρτιού και με αίθουσες για εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα.
Τα επίσημα εγκαίνια της οικίας Δέλτα ως Τμήμα Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη θα συνοδεύονται με έκθεση αφιερωμένη στην οικοδέσποινα αυτού του χώρου, την Πηνελόπη Δέλτα.
