Στις 18 Μαρτίου το περιοδικό «Μουσικολογία» οργανώνει στο Ινστιτούτο Γκαίτε σημαντική ημερίδα για τη μουσική παιδεία, εστιάζοντας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, από την οποία ξεκινούν πολλά δεινά του χώρου. Διευθύντρια του περιοδικού και μία από τις σημαντικότερες μορφές της ελληνικής μουσικολογίας, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Ολυ Ψυχοπαίδη – Φράγκου μιλά απερίφραστα για αλλοίωση θεσμών, καταθέτοντας την ειλικρινή ανησυχία της για το μέλλον της μουσικολογίας στην Ελλάδα.
– Ο όρος «τμήματα μουσικών σπουδών» υπαινίσσεται ευρύτητα αντικειμένου και όχι αυστηρώς τμήματα μουσικολογίας;
– Ο όρος «μουσικές σπουδές» επελέγη προκειμένου να περιλάβει όλες τις κατευθύνσεις και τις διαστάσεις της σύγχρονης μουσικολογίας αλλά όχι την πρακτική κατεύθυνση της εκπαίδευσης μουσικών.
– Ωστόσο, σε ορισμένα τμήματα μουσικών σπουδών στη Θεσσαλονίκη και στην Κέρκυρα διδάσκουν συνθέτες και σολίστες. Ποια είναι η λογική;
– Το θέμα είναι σημαντικό και η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί εξαιρετικά σύνθετη. Πιθανόν για να καλυφθούν ορισμένες ανάγκες των τμημάτων αυτών, πιθανόν προκειμένου να προσανατολιστούν προς περισσότερο μουσικοπαιδαγωγική εκπαίδευση, έγιναν αναμίξεις αντικειμένων και προσλήψεις καλλιτεχνών χωρίς διδακτορικό, δηλαδή χωρίς τα προσόντα που απαιτεί συνήθως ο νόμος. Πιστεύω ότι ο τρόπος αυτός δεν είναι κατάλληλος για να καλυφτούν τα εξειδικευμένα πεδία, ενώ παράλληλα δημιουργεί πολλές αντιφάσεις μέσα στο πλαίσιο του πανεπιστημιακού νόμου. Μέχρι του σημείου να δημιουργούνται, πιθανόν, θέματα νομιμότητας των τμημάτων.
– Θέματα νομιμότητας;
– Το 1996, με νομοθετικό διάταγμα, δόθηκε η δυνατότητα πρόσληψης μελών ΔΕΠ (διδακτικού εκπαιδευτικού προσωπικού) χωρίς διδακτορικό σε αντικείμενα όπου δεν είναι δυνατή -ή δεν συνηθίζεται- η εκπόνηση διατριβής, δηλαδή σε καλλιτεχνικά αντικείμενα, όπως η σύνθεση, η εκτέλεση οργάνων κ.λπ. Βεβαίως, αντί διδακτορικού ο νόμος απαιτεί άλλα, πολύ υψηλά προσόντα, όπως η διεθνής φήμη και η εξέχουσα δραστηριότητα. Είναι προφανές, ότι στόχος ήσαν οι κατ’ εξαίρεσιν προσλήψεις επιφανών καλλιτεχνών. Ωστόσο, με βάση αυτόν τον νόμο προχώρησαν σε αρκετές προσλήψεις κατ’ αρχήν το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στη συνέχεια το Αριστοτέλειο, ενώ στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας διδάσκουν σήμερα περισσότεροι καλλιτέχνες απ’ ό,τι θεωρητικοί! Το αποτέλεσμα είναι ότι δημιουργούνται δύο κατηγορίες καθηγητών, που σύμφωνα με τον νόμο είναι ισότιμοι και έχουν τις ίδιες διοικητικές και άλλες αρμοδιότητες. Προκύπτουν παρατυπίες, διότι δεν είναι δυνατόν άξιοι καλλιτέχνες, αλλά χωρίς γνώσεις μουσικολογίας, να ασχολούνται με τα επιστημονικά πεδία, να αναλαμβάνουν και να κρίνουν διατριβές, ενώ οι ίδιοι ούτε έχουν διδακτορικό ούτε γνωρίζουν τις σχετικές διαδικασίες. Επίσης, δεν είναι δυνατόν να συμμετέχουν στην εκλογή επιστημόνων, διότι ο νόμος ορίζει πως οι εκλέκτορες πρέπει να έχουν το ίδιο ή συναφές αντικείμενο, ενώ οι συγκεκριμένοι έχουν τελείως διαφορετική ειδίκευση!
Σαφής διαφορά στόχων
– Η Αθήνα διαφέρει;
– Το τμήμα της Αθήνας ιδρύθηκε με σαφή στόχο την προώθηση της επιστήμης της μουσικολογίας. Τα τμήματα μουσικών σπουδών δεν είναι ωδεία ούτε έχουν στόχο την κατάρτιση επαγγελματιών μουσικών. Αντίθετα, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και πρόσφατα τα δύο τμήματα της Θεσσαλονίκης, άρχισαν να προσανατολίζονται προς την πρακτική κατεύθυνση, πράγμα που διατυπώνεται και στους στόχους τους. Ο κίνδυνος είναι ότι η πολιτική αυτή κρίνεται κατάλληλη, επεκτείνεται και επιβάλλεται. Η ημερίδα μας οργανώνεται τώρα, εν όψει της ίδρυσης και νέων τμημάτων μουσικών σπουδών.
– Στο εξωτερικό υπάρχει πρόβλεψη πρόσληψης καλλιτεχνών;
– Σε άλλες χώρες και οι καλλιτέχνες που επιθυμούν να διδάξουν σε πανεπιστήμια υποχρεούνται σε διδακτορικές διατριβές. Μάλιστα, οι ήδη διδάσκοντες καλλιτέχνες, εάν επιθυμούν να διατηρήσουν τη θέση τους, υποχρεώνονται από τον νόμο στη εκπόνηση διατριβών.
Η Μουσική Ακαδημία
– Η ίδρυση Μουσικής Ακαδημίας θα έλυνε το πρόβλημα;
– Η Ελλάδα είναι σπάνια περίπτωση χώρας χωρίς Μουσική Ακαδημία, δηλαδή χωρίς ανώτατη εκπαίδευση για επαγγελματίες μουσικούς. Η ίδρυσή της θα βοηθούσε, διότι θα απορροφούσε μουσικούς και μουσικοπαιδαγωγούς, αφήνοντας τα πανεπιστήμια να ασχοληθούν με τη μουσικολογία. Θα διαχώριζε αντικείμενα και αρμοδιότητες. Αυτή τη στιγμή αγωνιζόμαστε για τη διατήρηση των επιπέδου των πανεπιστημιακών σπουδών και τη διάσωση των ήδη κεκτημένων.
– Γιατί δεν έχει ιδρυθεί μέχρι σήμερα Μουσική Ακαδημία;
– Αρχικά, οι λόγοι ήσαν ιστορικοί. Ο χώρος αρκέστηκε στην ωδειακή εκπαίδευση, που μέχρι σήμερα καλύπτει την ερασιτεχνική και επαγγελματική μουσική παιδεία στην Ελλάδα. Στο μεταξύ δημιουργήθηκαν διάφορες υβριδικές καταστάσεις, που επέτειναν τα προβλήματα. Οπως έχει διαμορφωθεί σήμερα ο χώρος, η ίδρυσή της εμποδίζεται από πλέγμα αιτιών. Και βέβαια, απουσιάζει ο αποφασιστικός παράγων, η πολιτική βούληση.
Μουσικοπαιδαγωγική
– Ωστόσο, τα ωδεία δίνουν πτυχία και διπλώματα δίχως αντίκρισμα.
– Πράγματι, τα ωδεία παραμένουν αδιαβάθμητα. Παρόλα αυτά, το κράτος θεωρεί τα πτυχία τους ικανή μουσική εκπαίδευση για έναν υποψήφιο δάσκαλο ή καθηγητή της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Δηλαδή αναγνωρίζονται ως ισότιμο εφόδιο με πτυχία των πανεπιστημιακών τμημάτων μουσικών σπουδών! Παράλληλα, με νομοθετικά διατάγματα και ρυθμίσεις της δεκαετίας του ’50 τα ωδεία υπάγονται στο υπουργείο Πολιτισμού και όχι στο Παιδείας. Ετσι, η κατάσταση -μοναδική στον κόσμο- διαιωνίζεται.
– Σε άλλες χώρες τι συμβαίνει;
– Υπάρχει ανώτατη βαθμίδα επαγγελματικής μουσικής εκπαίδευσης: οι Μουσικές Ακαδημίες είναι ο χώρος εκπαίδευσης επαγγελματικών μουσικών, συνθετών αλλά και μουσικοπαιδαγωγών.
– Στην Ελλάδα υπάρχουν τμήματα μουσικοπαιδαγωγικής;
– Οχι. Αντί της διετούς πρακτικής εξάσκησης φοιτητών σε σχολεία και τις ακόλουθες κρατικές εξετάσεις, όπως σε πολλές άλλες χώρες, στην Ελλάδα υπάρχουν απλώς ορισμένα μαθήματα παιδαγωγικής. Είναι προφανές ότι δεν καλύπτουν την ειδική εκπαίδευση στην επιστήμη της μουσικοπαιδαγωγικής, που θα όφειλαν να έχουν οι μελλοντικοί δάσκαλοι.
Σύγχυση αντικειμένων
– Η ελληνική μουσικολογία πού επικεντρώνεται;
– Η ίδρυση τμημάτων μουσικών σπουδών καθυστέρησε πολύ, ιδιαίτερα σε σχέση με άλλες χώρες. Μέχρι τώρα υπήρχαν μεμονωμένοι ερευνητές και συλλέκτες, που διέσωσαν ορισμένα αρχεία: μία κατάσταση χαρακτηριστική του ευρωπαϊκού 19ου αιώνα! Παρόλα αυτά έχουν ήδη επιτευχθεί αρκετά στο πεδίο της έρευνας, ενώ οι πρώτοι απόφοιτοι ήδη στελεχώνουν την εκπαίδευση. Βέβαια δεν υπάρχει δίκτυο θεσμών μουσικολογικής έρευνας όπως υπάρχει σε άλλες χώρες με παράδοση. Δεν έχουμε την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή ώστε να διευκολυνθεί το έργο μας. Επιπλέον, η παρούσα σύγχυση στα πανεπιστήμια αποτελεί τροχοπέδη στην παραπέρα έρευνα προς αμιγώς ερευνητικές κατευθύνσεις. Χωρίς την αποσαφήνιση ορισμένων εννοιών ως προς αντικείμενα και αρμοδιότητες θα θιγεί το επίπεδο των πανεπιστημιακών σπουδών.
Υποβαθμισμένα μουσικά σχολεία
– Τα έτη σπουδών είναι ίδια όπως και σε άλλες χώρες, ωστόσο στην Ελλάδα διδάσκονται τρία αντικείμενα: δυτική και βυζαντινή μουσική καθώς επίσης εθνομουσικολογία. Τελικά, τι γνωρίζουν οι απόφοιτοι;
– Αυτό συνδέεται με τον χαρακτήρα του ελληνικού μουσικού πολιτισμού, που είναι μικτός. Βέβαια, η συγκέντρωση τόσων πολλών και μεγάλων κλάδων της μουσικολογίας σε ένα τμήμα, δημιουργεί προβλήματα. Περιμένουμε να αυξηθούν τα μέλη ΔΕΠ ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε ίδρυση εργαστηρίων ή τομέων. Πιστεύω ότι πρέπει να γίνει διαχωρισμός.
– Τα μουσικά σχολεία σε τι κατάσταση βρίσκονται;
– Σε άλλες χώρες τα μουσικά σχολεία προετοιμάζουν τα παιδιά για τις τριτοβάθμιες μουσικές ακαδημίες, σε ορισμένες, μάλιστα, ελέγχονται από αυτές. Στην Ελλάδα τα προβλήματα πηγάζουν από το γεγονός ότι πρόκειται για δημόσια σχολεία που λειτουργούν παράλληλα με τα ιδιωτικά ωδεία, στα χέρια των οποίων βρίσκεται η καλλιέργεια του δυτικού μουσικού πολιτισμού. Ετσι, στα μουσικά σχολεία υπερτερούν τα προγράμματα πληροφορικής, βυζαντινής και δημοτικής μουσικής. Η δυτική μουσική είναι πολύ υποβαθμισμένη.
Ημερίδα για την ανώτατη εκπαίδευση
Η ημερίδα με τίτλο «Σπουδές μουσικολογίας και μουσικής στην ανώτατη εκπαίδευση» οργανώνεται από το περιοδικό «Μουσικολογία» την Τρίτη, 18 Μαρτίου στις 19.00 στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών. Θα γίνει παρουσίαση των βασικών μοντέλων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε άλλες χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ρωσία, Βρετανία, Ουγγαρία, ΗΠΑ) και αναφορά στη ελληνική πραγματικότητα. Εισηγητές θα είναι οι: Ο. Ψυχοπαίδη-Φράγκου, Γ. Ζερβός, Ι. Ζώτος, Α. Μπαλτζής, Κ. Ρωμανού, Μ. Τσέτσος, Γ. Φιτσιώρης, Γ. Φούλιας, Π. Μπαμίχας, Α. Χαψούλας, Μ. Πατσέας, Γ. Πλουμπίδης, Σ. Χρυσοστόμου, καθώς επίσης από τον καθηγητή της Νομικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών Ν. Πετραλιά. Θα ακολουθήσουν παρεμβάσεις και συζήτηση. Καλεσμένοι είναι εκπρόσωποι όλων των Πανεπιστημίων, εκπρόσωποι των υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού, συλλόγων ωδείων, μουσικών σχολείων, μουσικών, ορχηστρών, χορωδιών και αποφοίτων των τμημάτων μουσικών σπουδών.
