Από τις 10 Δεκεμβρίου και μετά, τα παιδιά ηλικίας κάτω των 16 στην Αυστραλία θα απαγορεύεται να έχουν λογαριασμούς στις πιο δημοφιλείς πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Είναι η πρώτη νομοθεσία αυτού του είδους που επιβάλλεται στον κόσμο. Αλλά πώς λειτουργεί; Γιατί εφαρμόζεται; Θα έπρεπε να περάσουμε κάτι τέτοιο και στη δική μας χώρα;
Εχουμε και λέμε.
Μετά τις 10 Δεκεμβρίου, οι εταιρείες τεχνολογίας που διαχειρίζονται συγκεκριμένες πλατφόρμες θα απαγορεύεται να ανοίγουν λογαριασμούς σε χρήστες ηλικίας κάτω των 16 στην Αυστραλία. Αυτό είναι σημαντικό: η απαγόρευση δεν απευθύνεται στα παιδιά ή στους γονείς, αλλά στις εταιρείες. Αυτές θα είναι υπόλογες και θα τιμωρούνται με πρόστιμα για κάθε παραβίαση.
Οι πλατφόρμες είναι οι εξής:
Facebook, Instagram, Snapchat, TikTok, X, YouTube, Threads, Reddit και Kick.
Γιατί αυτές και όχι άλλες; Επειδή αυτές είναι οι πλατφόρμες που έχουν ως κύριο στόχο «τη διαδικτυακή αλληλεπίδραση δύο ή περισσότερων χρηστών», λέει. Ωστόσο, εφαρμογές chat όπως το WhatsApp, το Messenger και το Viber ή εφαρμογές όπως το Discord και το Roblox δεν απαγορεύτηκαν, μολονότι θεωρητικά εμπίπτουν στον σχετικό ορισμό –κι αυτό είναι ένα θέμα που έχει προκαλέσει εύλογα συζητήσεις. Η κυβέρνηση απαντά ότι η νομοθεσία στη συνέχεια θα μπορεί να προσαρμοστεί, ανάλογα με τις ανάγκες, και να περιλαμβάνει και άλλες πλατφόρμες.
Το ενδιαφέρον με τη νομοθεσία της Αυστραλίας είναι ότι το βάρος της εφαρμογής πέφτει στις πλατφόρμες, με την απειλή προστίμων δεκάδων εκατομμυρίων. Δική τους ευθύνη είναι να βρουν τρόπους και μεθόδους που θα αξιολογούν αν οι χρήστες είναι άνω των 16, όχι του κράτους. Πρόκειται για θεωρητικά σωστή προσέγγιση, καθότι πατάει και σε ένα προηγούμενο: οι εφαρμογές υποτίθεται ότι έχουν ήδη δικλίδες και προβλέψεις ώστε να αποκλείουν τη χρήση σε παιδιά κάτω των 13. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, όπου η χρήση αυτών των εφαρμογών από παιδιά ηλικίας κάτω των 13 απαγορεύεται (από το Digital Services Act) υπάρχει μια παρόμοια συζήτηση σε εξέλιξη (στην οποία συμμετέχει ενεργά και η Ελλάδα). Εδώ η προσέγγιση είναι διαφορετική. Η Δανία συζητά μια παρόμοια απαγόρευση (για παιδιά έως 15 ετών) αλλά αναζητεί τρόπους αντικειμενικής –κρατικής– επαλήθευσης της ηλικίας των χρηστών. Το επιχείρημα εδώ είναι ότι τα μέτρα των εταιρειών τεχνολογίας δεν είναι αποτελεσματικά. Σύμφωνα με την υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης της Δανίας, το 94% των παιδιών κάτω των 13 στη χώρα έχουν λογαριασμό σε μία πλατφόρμα τουλάχιστον, μολονότι θεωρητικά αυτό απαγορεύεται. Δεν ξέρω τι από τα δύο είναι προτιμότερο, ή τι θα είναι πιο αποτελεσματικό. Εγώ νομίζω ότι η εφαρμογή περιορισμών πρέπει να ξεκινήσει άμεσα, και ας επαληθευτεί στη συνέχεια το ποιο μοντέλο, το ευρωπαϊκό ή το αυστραλιανό, λειτουργεί πιο αποτελεσματικά.
Πλέον έχουν περάσει πάνω από 15 χρόνια από τότε που πολύς κόσμος άρχισε να χρησιμοποιεί τα social media. Δεν είναι καινούργια. Σε αυτό το διάστημα έχουμε μάθει περί τίνος πρόκειται, έχουμε καταλάβει πώς λειτουργούν, και έχουν καταγραφεί επανειλημμένα, από πολλές έρευνες, οι συνέπειές τους σε άτομα και πληθυσμούς. Τις βλέπουμε κάθε μέρα γύρω μας. Πέρα από τα γενικά και τα κοινωνικά –και τα πολιτικά–, σε πιο ατομικό, ανθρώπινο επίπεδο, έχουμε πια καταλάβει ότι η χρήση των social media μας κάνει και κακό. Προκαλούν εθισμό. Καθένας και καθεμία από εμάς που απλώνει το χέρι στο κινητό για να πάρει την απαραίτητη τζούρα σε κάθε ελεύθερη στιγμή της καθημερινότητας το αντιλαμβάνεται αυτό. Η χρήση τους προκαλεί τη διάσπαση της προσοχής του χρήστη, τη σταδιακή άμβλυνση της ικανότητάς μας να συγκεντρωνόμαστε σε ένα πράγμα για πολλή ώρα. Χάνουμε την ικανότητα να διαβάζουμε βιβλία ή μεγάλα κείμενα. Αυτά δεν είναι μικρά πράγματα. Σιγά σιγά, με σταδιακό και ύπουλο τρόπο, αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με τον γραπτό λόγο. Μεταβάλλεται επίσης το πώς εισπράττουμε, επεξεργαζόμαστε και απορροφούμε πληροφορίες και μηνύματα. Και, βεβαίως, απόλυτα υποδουλωμένοι στους αλγόριθμους των εταιρειών τεχνολογίας, που μόνο σκοπό έχουν να μας κρατήσουν μέσα στην εφαρμογή για να σκρολάρουμε αέναα, χωνόμαστε πιο βαθιά στις φούσκες μας. Αλλοιώνονται επιδέξια οι απόψεις μας, προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.
Καθώς όλα αυτά τεκμηριώνονται ξανά και ξανά από έρευνες, όμως, ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε και ο τρόπος με τον οποίο συζητάμε για αυτές τις υπηρεσίες δεν αλλάζει –ή, τουλάχιστο, δεν αλλάζει όσο γρήγορα θα έπρεπε. Εξακολουθούμε να μιλάμε για το Facebook και το TikTok λες και είναι απλές εφαρμογές, σαν το Google Maps και το Microsoft Word. Θα έπρεπε να μιλάμε για αυτές όπως μιλάμε για το αλκοόλ, τον τζόγο και τη νικοτίνη. Υπάρχει λόγος που τα χρησιμοποιούμε όλα αυτά, μας προσφέρουν ένα όφελος (χαλάρωση, κοινωνικότητα, διασκέδαση), αλλά μας προκαλούν εθισμό και έχουν δραματικές αρνητικές συνέπειες. Πήρε δεκαετίες στην ανθρωπότητα να επιβάλει περιορισμούς και μέτρα στη χρήση, τη διαφήμιση, τη φορολογία και την κατανάλωση του αλκοόλ, της νικοτίνης και των υπηρεσιών τζόγου. Πρέπει να επιβληθούν άμεσα αντίστοιχοι περιορισμοί και στις εφαρμογές αυτές.
Ασφαλώς, δεν είμαστε όλες και όλοι το ίδιο ευάλωτοι σε αυτό το περιβάλλον. Κάποιοι έχουν εργαλεία, παιδεία και άμυνες. Αλλοι, όχι. Αυτό που δεν χωράει αμφιβολία είναι ότι τις λιγότερες άμυνες και τα φτωχότερα εργαλεία τα έχουν τα παιδιά. Στην περίπτωση του αλκοόλ, της νικοτίνης και του τζόγου οι κοινωνίες δεν έχουν επιβάλει «περιορισμούς» για τη χρήση τους από τα παιδιά. Εχουν επιβάλει απαγόρευση.
Στο συγκεκριμένο θέμα θα είχε νόημα η Ελλάδα να πάρει πρωτοβουλία και να προχωρήσει, όπως η Αυστραλία και η Δανία, πιο γρήγορα. Αντί να περιμένουμε να το κάνουμε μέσω της Ε.Ε. (όπως κάνουμε όλα τα σημαντικά και τα δύσκολα), και εφόσον η κυβέρνηση και ο ίδιος ο πρωθυπουργός έχουν ταχθεί στην αποδώ πλευρά της συζήτησης, γιατί να μην πρωτοπορήσουμε; Γιατί να μην (ας τολμήσω τη λέξη) καινοτομήσουμε, και να δείξουμε και στους άλλους πώς γίνεται;
