Στο αγγλόφωνο ίντερνετ το αρκτικόλεξο «TIL» σημαίνει «today I learned» και συνοδεύει κάτι που ο συντάκτης της ανάρτησης έμαθε μόλις πρώτη φορά. Συνήθως αυτό το κάτι είναι είτε κάτι που οι περισσότερες αναγνώστριες και οι περισσότεροι αναγνώστες γνωρίζουν ήδη (οπότε η ανάρτηση είναι ειρωνικού, αυτοσαρκαστικού χαρακτήρα) είτε κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον ή απροσδόκητο.
Δεν ξέρω σε ποια από τις δύο κατηγορίες ανήκει αυτό που θα σας γράψω σήμερα. Υποθέτω ότι εξαρτάται, κυρίως, από εσάς. Οπως και να ’χει TIL ότι η πρώτη απόπειρα για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων δεν έγινε το 1896. Οτι μετά την επιτυχημένη ελληνική επανάσταση και την ίδρυση ενός κράτους με το όνομα Ελλάδα, ένα γεγονός που ακούστηκε στα πέρατα της οικουμένης και συνόδευσε ένα προϋπάρχον αλλά ακόμα φρέσκο, έντονο ενδιαφέρον των δυτικών ελίτ για την αρχαιοελληνική ιστορία, έγιναν διάφορες απόπειρες για την αναβίωση των αρχαίων Αγώνων. Και ότι οι απόπειρες αυτές δεν έγιναν μόνο στην Ελλάδα. Η ιστορία που θα πούμε σήμερα είναι μια ιστορία που δείχνει το πόσο, πραγματικά, ένας άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τις ζωές των ανθρώπων γύρω του, να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει, να λειτουργήσει ως καταλύτης εξέλιξης και προόδου.
Ο ήρωας της ιστορίας μας είναι ο δρ Γουίλιαμ Πένι Μπρουκς, χειρουργός στο επάγγελμα, γεννηθείς το 1809 σε ένα χωριό του Σροπσάιρ στη Βρετανία με το όνομα Ματς Γουένλοκ. Τώρα, σας παρακαλώ, δώστε προσοχή. Το όνομα του χωριού είναι Ματς Γουένλοκ. Mατς από το much, που κυριολεκτικά μεταφράζεται «πολύ γουένλοκ», σε αντιδιαστολή με το γειτονικό Μικρό Γουένλοκ, που είναι μικρότερο.
Ο κ. Μπρουκς γεννήθηκε σε αυτό το μικρό χωριό μέσα στη μέση της χώρας, κοντά στα σύνορα με την Ουαλία το λοιπόν και αφού ταξίδεψε και σπούδασε και ξαναγύρισε, έγινε ένας πυλώνας της τοπικής κοινωνίας, ένας επιδραστικός και υπολογίσιμος άνθρωπος. Ηταν, επιπλέον, και φιλέλληνας. Είχε στο μυαλό του την εξιδανικευμένη εικόνα της αρχαιελληνικής σοφίας, της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, και, βεβαίως, του Ολυμπισμού. Ηθελε να προσφέρει σε όλους τους νέους του χωριού, ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης ή κοινωνικής τάξης -και, γιατί όχι, και ολόκληρης της επαρχίας- τη δυνατότητα να αθληθούν, να μάθουν την αξία της ευγενούς άμιλλας και να βελτιώσουν την υγεία τους και τη φυσική τους ρώμη. Και έκανε την ιδέα του πραγματικότητα: το 1850, σε ένα ειδικά διαμορφωμένο πλάτωμα του χωριού διοργανώθηκαν πρώτη φορά οι Ολύμπιοι Αγώνες Γουένλοκ, με σκοπό να προωθήσουν «την ηθική, σωματική και διανοητική βελτίωση των κατοίκων της πόλης, και ειδικά της εργατικής τάξης». Οι αγώνες περιλάμβαναν αγώνες τρεξίματος, ποδηλασία, ποδόσφαιρο, κρίκετ, αλλά και τοπικά παιχνίδια, όπως αυτό που πετάς κρίκους σε πασσάλους που βρίσκονται σε μακρινή απόσταση, ή το άλλο που συναγωνίζονται ζευγάρια με το ένα μέλος να τρέχει με τα χέρια και το άλλο να το κρατά από τα πόδια. Η διοργάνωση είχε τεράστια επιτυχία. Την επόμενη χρονιά επαναλήφθηκε, με την προσθήκη και ενός νέου αγωνίσματος: του αγώνα δρόμου για γριές (με έπαθλο μισό κιλό τσάι).
Μπορεί να σας φαίνεται ένα γραφικό συμβάν αυτό, μια χαριτωμένη ιστορία από την επαρχία μιας μακρινής χώρας, μια μακρινή εποχή. Περιμένετε όμως. Υπάρχει πολύ περισσότερο ζουμί από ό,τι φαντάζεστε.
Οι Ολύμπιοι Αγώνες Γουένλοκ συνεχίστηκαν έκτοτε κάθε χρόνο, σε διάφορες παραλλαγές, ολοένα και μεγαλύτεροι, και πολύ γρήγορα οι φιλοδοξίες του κ. Μπρουκς επεκτάθηκαν. Γιατί να κερδίζουν τόση ευεξία κι άμιλλα μόνο οι κοντοχωριανοί κι όχι οι άλλοι, από τα πιο μακρινά χωριά; Σύντομα διοργανώθηκαν οι Ολύμπιοι Αγώνες Σρόπσαϊρ με συμμετέχοντες από ολόκληρη την επαρχία, και το 1866, πρώτη φορά, οι Εθνικοί Ολύμπιοι Αγώνες στο Κρίσταλ Πάλας του Λονδίνου. Ηταν πλέον μια μεγάλη, εθνικής εμβέλειας αθλητική διοργάνωση, η οποία με τον καιρό πλαισιώθηκε και από παράλληλες δράσεις τέχνης. Και στο μεταξύ, είχε μεσολαβήσει και κάτι άλλο.
Πολλές και πολλοί σήμερα δεν γνωρίζουν ότι είχε γίνει μια σοβαρή απόπειρα να αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα, πολύ πριν από τους «κανονικούς» μοντέρνους Ολυμπιακούς Αγώνες. Με χρήματα του αγωνιστή της Επανάστασης, μέλους της Φιλικής Εταιρείας και πλούσιου επιχειρηματία Ευαγγελή Ζάππα, μια πρώτη ημερήσια διοργάνωση αθλητικών αγώνων με το όνομα Ολύμπια είχε στηθεί στην πλατεία Λουδοβίκου (τη σημερινή πλατεία Κοτζιά) της Αθήνας το Νοέμβριο του 1859. Τα αθλήματα ήταν παρόμοια με των αρχαίων αγώνων: δίσκος, ακόντιο, πάλη, άλματα, σκαρφάλωμα και τρέξιμο. Δεν πήγε άσχημα το πείραμα. Μολονότι ο χώρος ήταν ακατάλληλος και πολλοί διαμαρτύρονταν ότι δεν έβλεπαν τους αθλητές (που ήταν όλοι Ελληνες και, φυσικά, ερασιτέχνες), η διοργάνωση θεωρήθηκε επιτυχημένη. Την παρακολούθησε ο βασιλιάς, και έτυχε προσοχής και δημοσιότητας διεθνώς. Οταν ο δρ Μπρουκς απ’ το Ματς Γουένλοκ έμαθε για τα Ολύμπια της Αθήνας, έστειλε ενθουσιασμένος και αλληλέγγυος το βραβείο των 10 λιρών Αγγλίας (περίπου 2.000 ευρώ σε σημερινά λεφτά) για να απονεμηθεί στον νικητή του δόλιχου (αγώνας δρόμου 1.300 μέτρων). Το βραβείο κέρδισε δρομέας ονόματι Πέτρος Βελισσάριος, παρεμπιπτόντως, που καταγόταν από τη Σμύρνη.
Τα Ολύμπια επαναλήφθηκαν και το 1870 (παρά τον θάνατο του εμπνευστή και χρηματοδότη Ζάππα) πολύ πιο οργανωμένα και με ακόμα μεγαλύτερη επιτυχία, στο αναστηλωμένο Παναθηναϊκό Στάδιο, με 30.000 Αθηναίους στις εξέδρες, χρηματικά έπαθλα και κλάδους ελαίας για τους νικητές και παράλληλους διαγωνισμούς εικαστικών τεχνών. Ηταν μια γιορτή. Τα τρίτα Ολύμπια, το 1875, υπό τη διεύθυνση του Ιωάννη Φωκιανού, άλλαξαν χαρακτήρα. Ο Φωκιανός (αντίθετα με τον δόκτωρα Μπρουκς) πίστευε ότι οι υψηλού επιπέδου αθλητικοί αγώνες πρέπει να διεξάγονται μόνο με τη συμμετοχή ευγενών νέων της ανώτερης τάξης, οπότε στους αγώνες κάλεσε μόνο φοιτητές πανεπιστημίων. Η απήχηση ήταν αρκετά μικρότερη, και ο Φωκιανός παραιτήθηκε. Τα τέταρτα Ολύμπια διεξήχθησαν το 1888, και μετά ο βασιλιάς ανακοίνωσε πως στο εξής οι αγώνες θα διοργανώνονται κάθε τέσσερα χρόνια. Η επόμενη διοργάνωση, όμως, του 1892, ακυρώθηκε επειδή δεν βρέθηκαν χρήματα.
Σε όλο αυτό το διάστημα, ωστόσο, κάθε χρόνο στο Ματς Γουένλοκ οι Ολύμπιοι Αγώνες συνεχίζονταν κανονικά. Ο δόκτωρ Μπρουκς τούς χρησιμοποιούσε ως αφορμή για να κινητοποιήσει τους πολίτες να βελτιώσουν τις ζωές τους και επιπλέον έκανε κι άλλα πράγματα για την πρόοδο του τόπου. Ηταν ο πρόεδρος της εταιρείας που έφερε φωταέριο στο χωριό και έγινε διευθυντής της σιδηροδρομικής εταιρείας που έφερε το τρένο στο χωριό – το κανόνισε έτσι ώστε η άφιξη του πρώτου τρένου να συμπέσει με τη διοργάνωση των Ολύμπιων Αγώνων του 1861. Κι όλα αυτά μαθαίνονταν, γίνονταν ευρύτερα γνωστά, και όχι μόνο στην Αγγλία ή στην Αθήνα.
Το 1890 ένας 27χρονος Γάλλος ευγενής επισκέφτηκε το Ματς Γουένλοκ για να παρακολουθήσει τους Αγώνες, καλεσμένος του δόκτορα Μπρουκς, με τον οποίο είχε αναπτύξει εκτενή αλληλογραφία, κυρίως για θέματα αθλητικής εκπαίδευσης. Εμεινε, μάλιστα, στο σπίτι του Μπρουκς, φιλοξενούμενός του. Ενθουσιάστηκε με τους Αγώνες. Θα έλεγε κανείς ότι εμπνεύστηκε. Το όνομά του ήταν βαρόνος Πιέρ ντε Κουμπερτέν.
Ο δόκτωρ Γουίλιαμ Πένι Μπρουκς πέθανε τον Δεκέμβριο του 1895, τέσσερις μήνες πριν από τη διεξαγωγή των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων της σύγχρονης εποχής. Εγώ μπορεί να μην τον ήξερα, αλλά η συνεισφορά του δεν ξεχάστηκε. Το 1994 ο πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ κατέθεσε στεφάνι στον τάφο του. Η μασκότ των Αγώνων του Λονδίνου το 2012 λεγόταν «Γουένλοκ». Αλλά ξέρετε ποιο είναι το καλύτερο και εντονότερο αποτύπωμα που άφησε ο άνθρωπος αυτός στον κόσμο μας;
Το ότι οι Ολύμπιοι Αγώνες Γουένλοκ γίνονται ακόμα – 175 χρόνια μετά, κάθε Ιούλιο, στο Ματς Γουένλοκ.
Περισσότερο διάβασμα:
Η ζωή του Δρ. Μπρουκς
Τα ελληνικά “Ολύμπια”
Το χωριό Ματς Γουένλοκ
Η ζωή του Πιερ ντε Κουμπερτέν
