Τον είχαν πυροβολήσει πολλές φορές, σε πολλές διαφορετικές περιπτώσεις, χωρίς να καταφέρουν να τον σκοτώσουν. Τον είχαν κλείσει στη φυλακή οι Μπόερς στη Νότια Αφρική και κατάφερε να δραπετεύσει (σκαρφαλώνοντας και βγαίνοντας από το παραθυράκι της φυλακής). Είχε χάσει εκλογές και λίγο καιρό αργότερα είχε κατέβει ξανά υποψήφιος και είχε εκλεγεί βουλευτής. Είχε συμμετάσχει σε πολεμικές συρράξεις (πληθυντικός) και είχε γίνει ο πιο ακριβοπληρωμένος πολεμικός ανταποκριτής της Βρετανίας. Κι όλα αυτά πριν κλείσει τα 25 του χρόνια. Ηταν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο πολιτικός που είναι πιο γνωστός ως ο πνευματώδης πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Ενας άνθρωπος όμως που έζησε τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές, πλήρεις, γεμάτες ζωές, σε μία.
Η συναρπαστική ιστορία της νεότητάς του περιγράφεται με ζωντάνια και συντομία στο έκτο κεφάλαιο ενός βιβλίου Ιστορίας που διάβασα πρόσφατα. Είναι όμως ένα πολύ διαφορετικό βιβλίο Ιστορίας από αυτά που μπορεί να έχετε συνηθίσει. Ο Τομ Χόλαντ και ο Ντόμινικ Σάντμπρουκ δεν είναι κανονικοί, παραδοσιακοί ακαδημαϊκοί ιστορικοί. Ο Χόλαντ (καμία συγγένεια με τον άλλο, τον Σπάιντερμαν) δεν έχει καν σπουδάσει Ιστορία. Ηταν συγγραφέας που έγραφε μυθιστορήματα φαντασίας με ιστορικό υπόβαθρο, και η έρευνα που έκανε γι’ αυτό το ιστορικό υπόβαθρο του άρεσε τόσο πολύ ώστε κάποια στιγμή αποφάσισε να σταματήσει τη μυθοπλασία και να αρχίσει να γράφει μόνο Ιστορία. Ο Σάντμπρουκ είναι ιστορικός, αλλά έχει γίνει γνωστός λιγότερο από τα «εκλαϊκευμένα» ιστορικά του βιβλία και περισσότερο από τις ιστορικού περιεχομένου ραδιοφωνικές του εκπομπές στο BBC και το Radio 4. Οι δυο τους κατέκτησαν άλλα επίπεδα δημοφιλίας πριν από λίγα χρόνια, μέσα στην πανδημία, όταν ξεκίνησαν ένα εξαιρετικά δημοφιλές πόντκαστ με τίτλο “The Rest Is History”, το οποίο πλέον ακούνε 11 εκατομμύρια άνθρωποι κάθε μήνα. Είναι το πρώτο πόντκαστ που έχει βραβευτεί από τη Βρετανική Ακαδημία –και είναι ξεκαρδιστικό.
Οι δυο δημιουργοί καταπιάνονται σε κάθε επεισόδιο με ένα στιγμιότυπο της παγκόσμιας Ιστορίας, με φρέσκια ματιά και σχεδόν πάντα με χιουμοριστική αντιμετώπιση. Αν θέλετε να πάρετε μια ιδέα για το πώς μοιάζει αυτό το πράγμα, μπορείτε να κάνετε αυτό που έκανα εγώ: να αγοράσετε το ομώνυμο βιβλίο, όπου συγκεντρώνουν 58 τέτοια στιγμιότυπα σε μικρά, συνοπτικά και συναρπαστικά κεφάλαια ή, ακόμα καλύτερα, να ακούσετε το audiobook (φυσικά στα αγγλικά).
Η ποικιλία των θεμάτων είναι εκπληκτική: από την ιστορία του Λοχ Νες (ή, μάλλον, του μύθου του τέρατος του Λοχ Νες) και το συναρπαστικό κεφάλαιο με τους «Τοπ-10 ευνούχους της Ιστορίας», μέχρι τη συνοπτική εξιστόρηση της ζωής του Ρόναλντ Ρέιγκαν και της καλύτερης Φαραώ της Αιγύπτου (που έζησε 1.500 χρόνια πριν από την Κλεοπάτρα), οι συγγραφείς μας πετάνε από εποχή σε εποχή με αξιοθαύμαστη ανεμελιά και με εμμονική προσήλωση σε ένα συναίσθημα: την έκπληξη. Γυρνάς τη σελίδα και δεν έχεις ιδέα τι θα δεις παρακάτω. Υπάρχει, ας πούμε, ένα φανταστικό κεφάλαιο που περιγράφει –με λεπτομέρειες– το πώς γεννιούνταν τα παιδιά τον 17ο αιώνα. Παρακάτω, ένα κεφάλαιο-πρωτάθλημα των καλύτερων Βρετανών πρωθυπουργών, που γίνεται με τη μορφή των γύρων νοκ άουτ αγώνων. Ξεκινά από τον γύρο των 16 και καταλήγοντας στον τελικό, όπου (spoiler alert) ο Κλέμεντ Ατλι, ο πρωθυπουργός που διαδέχθηκε τον Τσόρτσιλ μετά τον πόλεμο, κέρδισε τον Γουίλιαμ Γκλάντστοουν, τον μακροβιότερο πρωθυπουργό στην Ιστορία της βρετανικής δημοκρατίας (και γνωστό φιλέλληνα. Η οδός Γλάδστωνος, όπου δολοφονήθηκε ο Ζακ Κωστόπουλος το 2018, ονοματίστηκε προς τιμήν του). Το βιβλίο είναι ένας τόσο πλούσιος αχταρμάς γεγονότων και προσώπων, που προσφέρεται για απροσδόκητες συνδέσεις και συνειρμούς. Υπάρχει ένα θαυμάσιο κεφάλαιο με μια υποθετική συνέντευξη του Ρίτσαρντ Νίξον για τη θητεία του και τη μοιραία του πτώση. Το πιο αστείο κεφάλαιο του βιβλίου είναι, όμως, αυτό στο οποίο οι συγγραφείς αναλύουν έναν έναν τους μύθους και τις ιστορικές παρανοήσεις που περιλαμβάνονται στην πλοκή του «Κώδικα Ντα Βίντσι», ενός μυθιστορήματος που έγινε τρομερή παγκόσμια επιτυχία πριν από 20 χρόνια. Πέρα από το ενδιαφέρον του θέματος, το κεφάλαιο είναι γραμμένο με το «στυλ» του Νταν Μπράουν, με τις επαναλήψεις και όλες τις πομπώδες εκφράσεις, σατιρίζοντας όχι μόνο τις ιστορικές ανακρίβειες και τις διαστρεβλώσεις, αλλά και το ίδιο τον τύπο τέτοιου είδους μυθιστορημάτων.
Κάποιος, βέβαια, μπορεί να ισχυριστεί ότι το βιβλίο αυτό δεν διδάσκει «Ιστορία» per se, ότι δεν αναλύει σε βάθος κανένα από τα ιστορικά γεγονότα που αγγίζει, και ότι είναι υπερβολικά ελαφρύ και «ποπ». Δίκιο θα έχει.Το βασικότερο πράγμα που κερδίζει κανείς διαβάζοντας έναν τέτοιο ιστορικό αχταρμά, είναι οι πληροφορίες. Ατάκτως ερριμμένες, μικρές, μεγάλες, σημαντικές και λιγότερο σημαντικές ιστορίες από την Ιστορία που, ακόμα κι αν δεν είναι πλήρεις ή ολόκληρωμένες, είναι σχεδόν πάντα κάτι άλλο: διασκεδαστικές. Είναι ένα ψυχαγωγικό βιβλίο, όχι σύγγραμμα. Απλά έχει μέσα μικρές ιστορίες, πληροφορίες και trivia που, ακόμα κι αν δεν μας λένε πολλά πράγματα για τον κόσμο και τον ρου της Ιστορίας, μας πυροδοτούν συνάψεις και συνδέσεις με αναζωογονητικό τρόπο.
Μαθαίνει κανείς πράγματα όπως, για παράδειγμα, ότι ο Φαρινέλι, ο διασημότερος καστράτο τραγουδιστής του κόσμου, τη δεκαετία του 1730 έβγαζε κοντά 10 εκατομμύρια λίρες τον χρόνο σε σημερινά λεφτά. Θαυμαστές του ήταν ο Μότσαρτ και ο Καζανόβα. Επίσης, ότι ο τελευταίος καστράτο τραγουδιστής πέθανε το 1922 και ήταν ο μόνος του οποίου ηχογραφήσεις διασώζονται. Λέγεται Αλεσάντρο Μορέσκι και μπορείτε να τον ακούσετε να τραγουδάει στο YouTube. Ακόμα, ότι οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας μάλλον δεν υπήρξαν ποτέ (ή, αν υπήρξαν, μάλλον δεν ήταν στη Βαβυλώνα). Ή, επιπλέον, την τρομερή ιστορία του Τζέρεμι Θορπ, ένα εκπληκτικό πολιτικό σκάνδαλο της δεκαετίας του 1970, όταν ο φέρελπις Βρετανός πολιτικός αστέρας ζήτησε από ένα φίλο του να οργανώσει τη δολοφονία του πρώην εραστή του. Ή την ιστορία της πανίσχυρης αυτοκρατορίας των Ασάντι στη δυτική Αφρική. Ή την πρόσφατη ιστορία της Κόστα Ρίκα, της πιο πετυχημένης χώρας της κεντρικής Αμερικής και μιας από τις πιο υγιείς δημοκρατίες του κόσμου, η οποία έγινε έτσι χάρη στον Χοσέ «Δον Πέπε» Φιγκέρες, έναν δικτάτορα που ήρθε στην εξουσία με πραξικόπημα. Μετά όμως ο Φιγκέρες κατάργησε τον στρατό, έφτιαξε δημοκρατικούς θεσμούς, και μετά προκήρυξε εκλογές κι έφυγε.
Μαθαίνει κανείς με κάποια έκπληξη (όχι πολύ μεγάλη) το πόσοι πρόσφατοι Γάλλοι πρόεδροι είχαν ερωμένες. Την ιστορία του Μπέντζαμιν Λέι, ενός νάνου από το Εσεξ, που ήταν ο πρώτος ακτιβιστής-τρομοκράτης που αγωνίστηκε για την κατάργηση της δουλείας, από τις αρχές του 18ου αιώνα κιόλας. Ή την εκπληκτική ιστορία του Αβραάμ Πέτροβιτς Γκανιμπάλ, ενός Αφρικανού σκλάβου στην Κωνσταντινούπολη που παραχωρήθηκε ως δώρο στον Μεγάλο Πέτρο της Ρωσίας, ο οποίος τον αγάπησε, έγινε νονός του και εξασφάλισε την εξαιρετική του εκπαίδευση. Μετά, για να ξέρετε, ο (μαύρος) Γκανιμπάλ έγινε εκλεκτό μέλος της ρωσικής αριστοκρατίας, στρατηγός και σύζυγος Ελληνίδας. Ηταν η πρώτη του γυναίκα και την έβαλε φυλακή επειδή συνειδητοποίησε ότι τον απατούσε αφού το πρώτο τους παιδί γεννήθηκε ολόλευκο. Υπήρξε ακόμα πατέρας δέκα παιδιών, παππούς του Αλεξάντερ Πούσκιν και πρόγονος του Δούκα του Γουέστμινστερ. Ή την ιστορία του «Λευκού Ρόδου», της αντιστασιακής οργάνωσης που δραστηριοποιήθηκε σε γερμανικά πανεπιστήμια το 1942 και 1943. Υπήρξε η μόνη μορφή οργανωμένης λαϊκής αντίστασης εντός της Γερμανίας κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Κάθε κεφάλαιο έχει και κάτι το ενδιαφέρον που αξίζει να μάθει κανείς. Κάθε δυο-τρία κεφάλαια προκύπτει και μια εκπληκτική ιστορία που μπορεί και να μην έχετε ξανακούσει, την οποία μετά θα θέλετε να μοιραστείτε με φίλους, συγγενείς και γνωστούς, ίσως και με άγνωστους που συναντάτε στον δρόμο (τόσο ενδιαφέρουσες είναι κάποιες). Ενα από τα επόμενα Σάββατα θα σας γράψω στην εφημερίδα για μία από αυτές που δεν έχω αναφέρει εδώ.
Βεβαίως, στο βιβλίο υπάρχει μια κάποια δυσανάλογη έμφαση στα ιστορικά θέματα της Βρετανίας, καθότι και οι δύο συγγραφείς είναι Βρετανοί. Δεν είναι απαραίτητα κακό αυτό. Η Βρετανία έχει πολλές ωραίες ιστορίες, εξάλλου, και είναι και αρκετά γνώριμη σε εμάς (αντίθετα με τους Ασάντι, ας πούμε).
Εμαθα, για παράδειγμα, πόσο εκτιμούσαν όλοι τον Κλέμεντ Ατλι, αυτόν που ανακήρυξαν στο πρωτάθλημα «καλύτερο πρωθυπουργό της Βρετανίας». Ηταν κάτι το σπάνιο ο Ατλι: ένας ικανός πολιτικός που, ταυτόχρονα, ήταν και ένας τίμιος και καλός άνθρωπος. Την ατάκα «ένα άδειο ταξί έφτασε, κι ο Κλέμεντ Ατλι κατέβηκε» τελικά δεν την είχε πει ο Τσόρτσιλ, όπως του αποδίδεται, αλλά, όπως μας ενημερώνουν οι συγγραφείς, κυκλοφορούσε ως ανέκδοτο από καιρό. Ο Τσόρτσιλ, αντίθετα, τον χαρακτήρισε «έναν έντιμο και γενναίο τζέντλμαν, έναν πιστό συνάδελφο που υπηρέτησε καλά τη χώρα του την ώρα τον χρειαζόταν περισσότερο». Αλλά και ο Ατλι, όταν ο μεγάλος του αντίπαλος πέθανε, τον αποκάλεσε «τον μεγαλύτερο Αγγλο της εποχής μας. Και νομίζω τον μεγαλύτερο πολίτη του κόσμου της εποχής μας».
Εμαθα επίσης πολλά πράγματα που δεν ήξερα για τον κύριο απάνω στη μεγάλη κολόνα στην πλατεία Τραφάλγκαρ στο Λονδίνο, τον ναύαρχο Οράτιο Νέλσον. Υπάρχει η εξιστόρηση της κρίσιμης ναυμαχίας του Τραφάλγκαρ (από εκεί πήρε το όνομά της η πλατεία), όπου ο ναύαρχος οδήγησε το βρετανικό ναυτικό σε μια εκπληκτική νίκη απέναντι στη γαλλοϊσποανική αρμάδα, αλλά και μια ενδιαφέρουσα ανάλυση γιατί το βρετανικό ναυτικό ήταν τόσο ισχυρό τον 19ο αιώνα. Για να καταλάβετε τα ήθη και τα έθιμα της εποχής, επίσης, μάθετε ότι ο Νέλσον σκοτώθηκε από εχθρικά πυρά κατά τη διάρκεια της μάχης, ενώ ο ναύαρχος του αντίπαλου στόλου, ο Γάλλος Βιλνέβ, συνελήφθη και φυλακίστηκε. Κι ο Βιλνέβ έλαβε ειδική άδεια από τη φυλακή για να παραστεί στην κηδεία του ναυάρχου που τον νίκησε. Στο ίδιο θέμα (περί ηθών και εθίμων) μαθαίνουμε ακόμα ότι ο έρωτας της ζωής του Νέλσονα ήταν η Εμα Χάμιλτον, μια πολύ νεότερη γυναίκα. Η Χάμιλτον ήταν ήδη παντρεμένη με έναν ηλικιωμένο ευγενή, με την οποία ο Νέλσον είχε σχέση (και με την οποία έκανε και μια κόρη) ενώ αυτή εξακολουθούσε να είναι παντρεμένη.
Παρεμπιπτόντως, σε άλλο σημείο του βιβλίου μαθαίνουμε πως το 1858 στο ένα από τα τέσσερα βάθρα που υπάρχουν στην πλατεία Τραφάλγκαρ τοποθετήθηκε το άγαλμα του Βρετανού γιατρού Εντουαρντ Τζένερ, του ανθρώπου που ανακάλυψε το εμβόλιο της ευλογιάς και εισήγαγε την ίδια την ιδέα των εμβολίων στην επιστήμη. Το άγαλμά του άντεξε στην πλατεία μόνο τέσσερα χρόνια. Hταν δύο οι ομάδες συμφερόντων που οδήγησαν στην αποκαθήλωσή του. Η πρώτη ήταν οι στρατιωτικοί, που θεωρούσαν ότι ένας πολίτης δεν είχε θέση ανάμεσα στα αγάλματα στρατηγών, ναυάρχων και βασιλέων. Η άλλη ήταν οι αντιεμβολιαστές της εποχής. Γιατί από πάντα υπήρχαν τέτοιοι.
Είναι η μόνη κατηγορία ανθρώπου στην οποία, νομίζω, δεν θα πρότεινα αυτό το βιβλίο. Για ανθρώπους με έμφυτη περιέργεια για πολλά, ετερόκλητα πράγματα, όμως, και για όποιον θέλει να γνωρίσει λίγο καλύτερα πώς λειτουργεί το ανθρώπινο είδος σε πολλές διαφορετικές καταστάσεις, και για το πώς έχει λειτουργήσει στο παρελθόν, τέτοια διασκεδαστικά, ανάλαφρα, καλογραμμένα και πυκνογραμμένα βιβλία είναι ό,τι πρέπει.
