Αυτό το κείμενο το διαβάζετε επειδή είστε συνδρομητές στο site της Καθημερινής στο ίντερνετ. Πληρώνετε ένα μικρό ποσό κάθε μήνα ή κάθε χρόνο, για να έχετε πρόσβαση σε περιεχόμενο που όσες και όσοι δεν πληρώνουν, δεν μπορούν να διαβάσουν. Το ποσό που δίνετε εξασφαλίζει ότι η Καθημερινή με τη σειρά της μπορεί να πληρώνει, μεταξύ πολλών άλλων, τους λογαριασμούς των ΔΕΚΟ, τον ΕΝΦΙΑ, αναλώσιμα, τους μισθούς του υποστηρικτικού προσωπικού και, φυσικά, εμένα. Ολους τους ανθρώπους που γράφουν αυτό το περιεχόμενο, και μαζί όσους το επιμελούνται, το συνδιαμορφώνουν και εξασφαλίζουν ότι θα φτάσει μπροστά στα μάτια σας. Τα πληρώνετε όλα αυτά επειδή κρίνετε ότι αυτό το περιεχόμενο είναι χρήσιμο για την ενημέρωσή σας. Επειδή αξιολογείτε ότι αυτή είναι μια δίκαιη συναλλαγή.
Ενα μικρό μέρος του ίντερνετ λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο.
Το μεγαλύτερο μέρος του ίντερνετ λειτουργεί αλλιώς. Είναι «δωρεάν». Μπορείτε να καθίσετε και να διαβάζετε άρθρα και απόψεις και νέα σε websites, σε blogs και στα social media για χιλιετίες, χωρίς να χρειαστεί να πληρώσετε τίποτε, πέρα από τη συνδρομή σας στους παρόχους που σας προσφέρουν ηλεκτρικό ρεύμα και ίντερνετ. Η ποιότητα όσων διαβάζετε μπορεί να είναι άνιση και αμφιλεγόμενη, και μπορεί να χρειαστεί να ψάξετε πολύ για να βρείτε χρήσιμα και ενδιαφέροντα άρθρα, ή πραγματικές ειδήσεις, αλλά η ποσότητα είναι ιλλιγγιώδης. Και, βεβαίως, δεν είναι ακριβώς «δωρεάν». Αυτό το κομμάτι του ίντερνετ λειτουργεί αλλιώς: τα έσοδα προέρχονται από τις διαφημίσεις. Υπάρχουν διάφορα μοντέλα και τρόποι, αλλά σε γενικές γραμμές το σύστημα είναι το εξής: τα άρθρα πλαισιώνονται από διαφημίσεις. Οσο περισσότεροι άνθρωποι διαβάζουν τα άρθρα τόσο περισσότεροι βλέπουν τις διαφημίσεις και τόσο περισσότεροι πατούν τις διαφημίσεις. Ετσι, μαθαίνουν (και, ίσως, αγοράζουν) τα προϊόντα και τις υπηρεσίες των διαφημιζόμενων, που έχουν πληρώσει όσους φιλοξενούν τα άρθρα, ώστε κι αυτοί να έχουν έναν τρόπο να πληρώνουν αυτούς και αυτές που τα γράφουν.
Ετσι, μεγάλο μέρος του ίντερνετ εδώ και 25-30 χρόνια εξαρτάται από την επισκεψιμότητα. Εταιρείες και μεμονωμένοι δημιουργοί προσπαθούν να πείσουν τον κόσμο για να έρθει στο site τους, όπου έχουν φτιάξει με κόπο, κόστος και μεράκι το καλύτερο περιεχόμενο που μπορούν, ελπίζοντας να είναι αρκετά καλό και χρήσιμο σε αρκετούς για να καταστεί βιώσιμο. Είναι ένα μοντέλο που δεν λειτουργεί πάντα καλά, και που έχει περάσει και από πολλά στάδια. Η έλευση των social media, για παράδειγμα, ήταν ένα μεγάλο σοκ. Ξαφνικά άλλο ένα φίλτρο προστέθηκε ανάμεσα στους δημιουργούς και το κοινό. Πλατφόρμες που ελέγχονται απόλυτα και αδιαφανώς από γιγάντιες εταιρείες, με αλγόριθμους που δεν έχουν και πολλή όρεξη να στέλνουν τους χρήστες τους αλλού, εκτός, στο ανοιχτό ίντερνετ. Πολλοί δημιουργοί τότε εγκατέλειψαν τελείως το ανοιχτό ίντερνετ, και άρχισαν να προσφέρουν το περιεχόμενό τους κατευθείαν στις πλατφόρμες, μετατρεπόμενοι σε έρμαια των αλγόριθμων. Αλλοι προσπάθησαν να κάνουν και τα δύο.
Δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι αυτό είναι ένα καλό σύστημα. Σίγουρα δεν υπήρξε πολύ καλό για τους παραγωγούς του περιεχομένου που, αφού οι πλατφόρμες και οι μεσάζοντες έπαιρναν το μερίδιό τους, κατέληγαν να αμείβονται με ψίχουλα στις περισσότερες περιπτώσεις. Και ασφαλώς υπήρξε τραγικό για όλους μας, τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες, ένα σύστημα ακραίας ψηφιακής παρακολούθησης, με αλγόριθμους σχεδιασμένους για να μας κρατούν κολλημένους στις οθόνες των κινητών, μονίμως έξαλλους. Αλλά ήταν αυτό που ήταν και, σε κάποιο επίπεδο, εξασφάλιζε ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κάποιο καλό περιεχόμενο φτιαχνόταν στο ίντερνετ. Ηταν αρκετό για να ικανοποιεί τις ανάγκες του κοινού και για να επιβιώνουν και κάμποσοι παραγωγοί περιεχομένου κάνοντας αυτή τη δουλειά. Τώρα, όμως, όλα αυτά αλλάζουν.
Στο έως τώρα ίντερνετ, βεβαίως, δέσποζε το Google. H de facto πύλη στο οτιδήποτε, σχεδόν 30 χρόνια τώρα. Το ψαχτήρι. Ο κυριότερος τρόπος για να «σε βρουν». Ενα ολόκληρο οικοσύστημα εταιρειών αναπτύχθηκε, για να βοηθά άλλες εταιρείες να εμφανίζονται «πιο ψηλά» στα αποτελέσματα αναζητήσεων του Google. Πλέον, όμως, ίσως έχετε παρατηρήσει ότι σε κάποιες αναζητήσεις στο Google τα αποτελέσματα εμφανίζονται διαφορετικά. Αντί να βλέπετε τις συνήθεις διαφημίσεις πάνω πάνω και μετά τη λίστα με τα γνωστά μπλε λινκ τα οποία μπορείτε να πατήσετε για να βρείτε την απάντηση σε αυτό που ψάχνετε, τώρα εμφανίζεται πρώτο πρώτο το “ΑΙ Overview”, ένα κείμενο που, βασικά, απαντά στην αναζήτησή σας με λόγια. Πώς έχει γραφτεί αυτό το κείμενο; Με ΑΙ, φυσικά. Για κάποιες αναζητήσεις που του βάζετε (κυρίως στην αγγλική γλώσσα, αν και θεωρητικά υποστηρίζονται ήδη και τα ελληνικά) το σύστημα, ουσιαστικά, «γκουγκλάρει» για λογαριασμό σας και σας γράφει ένα κείμενο συνοψίζοντας όσα βρήκε. Το κείμενο έχει βεβαίως και παραπομπές στις πηγές δίπλα. Ο χρήστης όμως δεν έχει πολλά κίνητρα να τις πατήσει γιατί η απάντηση είναι εκεί, μπροστά του. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτό είναι αρκετό. Βρίσκετε αυτό που ψάχνατε απευθείας, κοιτάζοντας τη σελίδα του Google, χωρίς να χρειαστεί να πατήσετε τίποτε και να διαβάσετε τίποτε επιπλέον. Και χωρίς να πάτε σε κανένα εξωτερικό σάιτ, χωρίς να δείτε τις εκεί διαφημίσεις.
Αυτή είναι μια τιτάνια αλλαγή. Παρ’ όλο που έχει αρχίσει να λειτουργεί μόνο εδώ και λίγες εβδομάδες, το AI Overview έχει ήδη οδηγήσει σε πολύ σημαντική πτώση στην επισκεψιμότητα μεγάλων ιστοσελίδων ανά τον κόσμο, ενημερωτικών αλλά και άλλων (ακόμα και της Wikipedia). Σύμφωνα με στοιχεία από εδώ, μέχρι πρόσφατα το 44% των αναζητήσεων στο Google οδηγούσαν σε κάποιο κλικ σε εξωτερικό σάιτ. Τους τελευταίους μήνες αυτό το ποσοστό έχει κατακρημνιστεί στο 31%. Σύμφωνα με μια εκτίμηση, τον Ιούνιο η επισκεψιμότητα σε ολόκληρο το web είχε πέσει κατά 15% σε σχέση με τον περυσινό Ιούνιο.
Ο λόγος δεν είναι μόνο το AI Overview. Οκτακόσια εκατομμύρια άνθρωποι πλέον χρησιμοποιούν τα διάφορα ΑΙ chatbots ως μηχανές αναζήτησης, αντί για το Google. Aυτά τα εργαλεία, βεβαίως, έχουν εκπαιδευτεί σε ό,τι έχει γραφτεί στο ίντερνετ, άρα και στο περιεχόμενο που οι δημιουργοί των sites έχουν φτιάξει με κόπο, κόστος και μεράκι. Αλλά τα ΑΙ chatbots στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων δεν έχουν πληρώσει τίποτε για να «διαβάσουν» όλο αυτό το περιεχόμενο. Εδώ στη Meta δεν δίστασαν να κατεβάσουν πειρατικά εκατομμύρια βιβλία για να εκπαιδεύσουν την ΑΙ τους. Και μετά τα chatbots προσφέρουν τα αποτελέσματα στους συνδρομητές τους, που καλύπτουν τις ανάγκες τους και λύνουν τις απορίες τους, ενώ οι δημιουργοί του αρχικού, πρωτότυπου περιεχομένου δεν εισπράττουν τίποτε. Ούτε καν ένα κλικ.
Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορεί να πει κανείς για το αν αυτή η μετάβαση είναι δίκαιη. Το σίγουρο όμως είναι οι συνέπειες: πως το (ήδη προβληματικό) ώς τώρα σύστημα της παραγωγής και της διάχυσης της πληροφορίας στο ίντερνετ καταρρέει. Αν ο κόσμος διαβάζει τα πράγματα που ψάχνει κατευθείαν στο chatbot, δεν έρχονται τα κλικ. Επομένως, δεν θα μπαίνουν διαφημίσεις, και δεν θα μπορεί να πληρωθεί κόσμος για να γράφει στο ίντερνετ. Κι αυτά τα έσοδα δεν μοιάζει εφικτό να αντικατασταθούν από ομιχλώδη, θεωρητικά έσοδα από τις ΑΙ. Υπάρχουν σημαντικές προσπάθειες από κάποιες μεγάλες εταιρείες μίντια, που είτε υπογράφουν συμφωνίες με τις εταιρείες ΑΙ απευθείας για να τους προσφέρουν το περιεχόμενό τους για «εκπαίδευση» έναντι αμοιβής (ακόμα και το Reddit το κάνει) είτε τους κάνουν μήνυση. Ομως η συντριπτική πλειονότητα των παραγωγών περιεχομένου ανά τον κόσμο (μικρότερες εταιρείες και μεμονωμένοι δημιουργοί) κοιτάζουν τις ραγδαίες εξελίξεις ανήμποροι. Και προχωράμε προς ένα άλλο ίντερνετ, όπου το όποιο περιεχόμενο πλέον δεν θα γράφεται κυρίως για ανθρώπινα μάτια και ανθρώπινα μυαλά, αλλά για να εκπαιδεύει τις ΑΙ που θα γράφουν πολύ περισσότερα κείμενα, άρθρα, συνόψεις και εκθέσεις, σε κλίμακα αδιανόητη, σε ποσότητες πρωτοφανείς, με ποιότητα, ίσως, επαρκή.
Μπορεί να ανακοπεί αυτή η πορεία; Μπορεί να προκύψουν από αυτή άλλα, εναλλακτικά σενάρια, νέα μοντέλα που να επιτρέπουν σε ανθρώπους να παράγουν κείμενα, τέχνη, λέξεις για άλλους ανθρώπους, και να μπορούν να ζουν από αυτό; Εχει, στ’ αλήθεια, σημασία ποιος γράφει τις λέξεις που απαντούν τις ερωτήσεις μας; Θα μας ενδιαφέρει στο μέλλον; Και πώς θα αλλάξει η επαφή του ανθρώπινου είδους με τη γλώσσα, με τον γραπτό λόγο, με την ίδια τη δομή της σκέψης και της ανάπτυξης ιδεών μέσα από το γράψιμο, πάνω στην οποία στηρίχθηκε ολόκληρο το ανθρώπινο οικοδόμημα ώς τώρα, αν όντως σταματήσουμε σταδιακά να γράφουμε ο ένας για τον άλλον, αν συνηθίσουμε να διαβάζουμε μόνο μικρά κείμενα που γράφουν μηχανές; Ποιος ξέρει;
Προς το παρόν, ο κόσμος μας έχει επιλέξει να αντιμετωπίσει την έλευση των ΑΙ εργαλείων σαν να πρόκειται για φυσικό φαινόμενο. Μια χούφτα αποκολλημένοι από την πραγματικότητα ολιγάρχες και ο Κινέζος πρόεδρος (;) έχουν αναλάβει να παίρνουν μόνοι τους όλες τις αποφάσεις για το τι θα γίνει παρακάτω. Οι υπόλοιπες κυβερνήσεις είτε κάνουν δειλές προσπάθειες είτε δωροδοκούνται για να κάνουν τα στραβά μάτια είτε απλά παρακολουθούν, ανήμπορες.
