Τον Μάρτιο του 2020, κλεισμένοι μέσα στην καραντίνα, αποφασίσαμε να κάτσουμε και να δούμε μια ταινία που δεν είχαμε ξαναδεί: το “Contagion” του Στίβεν Σόντερμπεργκ. Γυρισμένη το 2011, η ταινία έλεγε την ιστορία μιας παγκόσμιας φονικής πανδημίας που σάρωνε τον κόσμο και προκαλούσε ανείπωτο πόνο και τραγωδία σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Γιατί το κάναμε; Γιατί την ώρα που ο πραγματικός κόσμος βούλιαζε στον φόβο και την ανασφάλεια μιας οικουμενικής κρίσης, εμείς περνούσαμε δυο ώρες παρακολουθώντας όσα επαγγελματίες παραμυθάδες φαντάζονταν ότι θα συνέβαιναν σε ένα σχεδόν ίδιο φανταστικό σενάριο; Βλέπαμε την Κέιτ Γουίνσλετ να εξηγεί τι είναι το R0 και γιατί πρέπει να πλένουμε τα χέρια μας και να φοράμε μάσκες, πράγματα που το 2011 ήταν χρήσιμα για να καταλάβει το κοινό το μέγεθος της απειλής και να τρομάξει (ήταν, βασικά, ταινία τρόμου) αλλά που το 2020 ήταν κανονικές συμβουλές επιβίωσης στον πραγματικό μας κόσμο. Γιατί το κάναμε; Αυτό είναι το ένα ερώτημα. Το άλλο είναι το εξής: σήμερα ο κόσμος αντιμετωπίζει μια άλλη παγκόσμια κρίση. Εκτυλίσσεται ένα διοικητικό πραξικόπημα στις ΗΠΑ, οι δυνάμεις που απειλούν τη δημοκρατία ξιφουλκούν, η ανθρωπότητα βουλιάζει σε άλλα, νέα επίπεδα ανασφάλειας και φόβου. Τι ταινία να δούμε τώρα; Ε. Βρήκαμε.
Το “Years and Years” είναι μια βρετανική μίνι σειρά που προβλήθηκε από το BBC το 2019. Σήμερα μπορείτε να τη βρείτε στο Cinobo. Στα έξι επεισόδιά της διηγείται την ιστορία μιας οικογένειας κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας, από το 2024 μέχρι το 2034. Στο προσκήνιο παρακολουθούμε τις οικογενειακές συγκεντρώσεις και τα σημαντικά γεγονότα στις ζωές των μελών της (γάμους, γεννήσεις, χωρισμούς και άλλα τέτοια), αλλά όλα αυτά εκτυλίσσονται πάνω σε ένα υπόβαθρο συνταρακτικών πολιτικών, γεωπολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων. Καθώς τα τέσσερα αδέρφια συναντιούνται στο σπίτι της γιαγιάς τους και αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της ζωής μαζί, ο κόσμος γύρω τους καταρρέει. Οι δημιουργοί της σειράς φαντάζονται ένα μέλλον στο οποίο, μεταξύ άλλων (και χωρίς να σας αποκαλύπτω πολλά) ο Τραμπ επανεκλέγεται, ξεσπά ένας πυρηνικός πόλεμος, η Ρωσία καταλαμβάνει την Ουκρανία και η Ευρώπη ξαναπλημμυρίζει πρόσφυγες. Ακόμα, οι δημοκρατίες καταρρέουν, μια τεράστια οικονομική κρίση προκαλεί κατάρρευση τραπεζών και bank runs, το κλίμα αποτρελαίνεται, ο Βόρειος Πόλος δεν έχει πάγους και οι μπανάνες εξαφανίζονται. Στη δε Βρετανία μια ακροδεξιά λαϊκίστρια πολιτικός ονόματι Βιβ Ρουκ εμφανίζεται ξαφνικά (την υποδύεται με ζωντάνια και με μπρίο η Εμα Τόμσον) και σαρώνει έναν αφασικό, αποβλακωμένο από την τεχνολογία λαό. Μια αβάσταχτη δυστοπία, που φέρνει τις αντοχές των πρωταγωνιστών (και, ενίοτε, και των θεατών) στα όρια.
Γιατί κάτσαμε να τη δούμε αυτή τη σειρά; Γιατί τώρα;
Ενα μέρος της διασκέδασης σε τέτοιου τύπου θεάματα, βεβαίως, είναι το να παρατηρεί κανείς πόσα πράγματα πέτυχαν οι δημιουργοί. Θυμίζω, η σειρά γυρίστηκε στα τέλη του 2018 και τις αρχές του 2019. Προβλήθηκε πριν από την πανδημία της Covid. Η πρόβλεψη για μια πανδημία στο μέλλον της ανθρωπότητας δεν είναι τρομερά δύσκολη ή αξιοθαύμαστη πράξη. Πάντα ξέραμε ότι αργά ή γρήγορα, κάτι τέτοιο θα συνέβαινε (το “Contagion” δεν είναι μόνη ταινία για πανδημίες που έχει κυκλοφορήσει). Αλλά μια ακροδεξιά λαϊκίστρια ονόματι Βιβ Ρουκ γίνεται πρωθυπουργός; Το 2019 η Λιζ Τρας ήταν μια μεσαία, άσημη υπουργός της πολιτικά κυρίαρχης κυβέρνησης του Μπόρις Τζόνσον στο μετα-Brexit χάος. Κανείς δεν θα μπορούσε ασφαλώς να φανταστεί ότι μόλις τρία χρόνια μετά, αυτή η ακροδεξιά λαϊκίστρια θα γινόταν πρωθυπουργός, φορώντας ακόμα και παρόμοια ρούχα με αυτά που φορούσε η Εμα Τόμσον στη σειρά (έστω και για μόνο λίγες εβδομάδες). Ούτε, βεβαίως, ότι ένα παρόμοιο ακροδεξιό λαϊκιστικό κίνημα σαν το κόμμα της Βιβ Ρουκ στη σειρά θα εμφανίζεται πρώτο σε δημοσκοπήσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο, ξεπερνώντας τα δύο ιστορικά, παραδοσιακά κόμματα της χώρας. Υπάρχουν κι άλλα τέτοια πράγματα που πετυχαίνουν, όπως η ανατροπή της απόφασης Roe vs. Wade από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ για την προστασία του δικαιώματος των γυναικών στην άμβλωση σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Αυτό είναι το ένα.
Εξίσου ενδιαφέρον είναι το να βλέπεις, βεβαίως, και τα πράγματα που δεν πέτυχαν, όπως μια πυρηνική επίθεση το 2024 και, βέβαια, οι πολύ θαρραλέες –στα όρια της αφέλειας– προβλέψεις τους για ραγδαίες τεχνολογικές και ιατρικές εξελίξεις που στον πραγματικό κόσμο μοιάζουν πολλές δεκαετίες μακριά. Ή η αξιοπρόσεκτη ανυπαρξία AI εργαλείων σαν το ChatGPT στον κατά τα άλλα τεχνολογικά εξελιγμένο κόσμο της σειράς (πέραν προσωπικών «βοηθών» τύπου Alexa και Siri, που υπήρχαν και το 2019). Και βέβαια, σε αυτήν την κατηγορία μπορεί να κατατάξει κανείς και την πρόβλεψη των δημιουργών του “Years and Years” για την Ελλάδα ότι θα αποχωρήσει από την Ευρωζώνη το 2027. Κάτι που το 2019 ασφαλώς θα ακουγόταν πολύ πιο ρεαλιστικό από ό,τι σήμερα.
Το ακόμα πιο ενδιαφέρον, όμως, είναι το να βλέπεις τέτοια οπτικοακουστικά προϊόντα χρόνια μετά τη δημιουργία τους, έχοντας υπόψη τον σκοπό των δημιουργών τους, και να διαπιστώνεις μια άλλη, πολύ χειρότερη αποτυχία τους. Το πιο συναρπαστικό δεν είναι να εντοπίζεις τα φριχτά πράγματα που πέτυχαν, ή τα φριχτά που δεν πέτυχαν, αλλά τα φριχτότερα πράγματα που έγιναν στ’ αλήθεια και που ούτε αυτοί, οι επαγγελματίες παραμυθάδες, που κίνησαν να φτιάξουν μιαν ιστορία για να τρομάξουν και να ταρακουνήσουν συνειδήσεις, δεν μπορούσαν καν να διανοηθούν. Οι γλυκούληδες προβλέπουν ότι μετά τη δεύτερη τετραετία Τραμπ, θα τον διαδεχτεί ο Μάικ Πενς. Πού να φανταστούν ότι στην πραγματικότητα ο Τραμπ θα έστελνε έναν όχλο στο Καπιτώλιο, όχλο που ούρλιαζε, μεταξύ άλλων, «κρεμάστε τον Μάικ Πενς»; Πού να πάει το μυαλό τους; Πού να φανταστούν ότι ακόμα και ένα από τα δυστοπικά σενάρια που προέβλεψαν, η ανατροπή της νομοθεσίας για τις αμβλώσεις στις ΗΠΑ, την οποία τοποθετούσαν στο μακρινό 2027, θα συνέβαινε στ’ αλήθεια πέντε χρόνια νωρίτερα;
Νομίζω ότι αυτό είναι το πιο εντυπωσιακό. Να διαπιστώνεις στην πράξη ότι βρισκόμαστε σε έναν κόσμο που από κάποιες απόψεις (ασφαλώς όχι όλες, αλλά από κάποιες) διαψεύδει ακόμα και τις χειρότερες προβλέψεις, και ότι αυτά που συμβαίνουν είναι, όντως, αδιανόητα. Ούτε οι άνθρωποι που είναι η δουλειά τους να οραματίζονται το χειρότερο, πιο τρομακτικό σενάριο δεν μπορούν να τα βάλουν στη σελίδα ή στην οθόνη. Νομίζω ότι γι’ αυτό θέλω να βλέπω τέτοια. Για να το θυμάμαι.
Στο “Contagion” υπάρχει, φυσικά, ένας χαρακτήρας-καρικατούρα, ο χειρότερος κακός της υπόθεσης, σχεδόν το ίδιο κακός με τον ίδιο τον ιό: ο ψεκασμένος ίνφλουενσερ, που διαδίδει ψέματα και παραπληροφόρηση στο ίντερνετ για ίδιον όφελος. Απαραίτητη φιγούρα σε κάθε παρόμοια ιστορία, καθότι η ύπαρξή του πατάει πάνω σε θεμελιώδη χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης και των σύγχρονων κοινωνιών εν γένει. Φυσικά, και στην πραγματική βερσιόν της ιστορίας, αυτή που ζήσαμε όλες και όλοι, υπήρχαν μπόλικοι τέτοιοι. Αλλά στην ταινία, η φαντασία των δημιουργών χτύπησε ταβάνι στο μετά. Στο τι απέγινε ο ψεκασμένος, στο τι έγινε στο τέλος. Στο δικό τους σύμπαν, μέσα στη ζοφερή τους δυστοπία, τον έβαλαν να τιμωρείται για τις απάτες του. Να μπαίνει και στη φυλακή. Μέχρι εκεί έφτανε το σκοτάδι της δυστοπίας τους, δεν μπορούσε να πάει πιο βαθιά. Στον πραγματικό κόσμο; Τι απέγιναν οι ψεκασμένοι ίνφλουενσερ της πανδημίας στον πραγματικό κόσμο; Αντιμετώπισαν κάποιας μορφής συνέπεια; Θυμάστε εκείνη την έρευνα πως το 65% της παραπληροφόρησης κατά τη διάρκεια της πανδημίας προερχόταν από 12 λογαριασμούς πραγματικών ανθρώπων στα social media; Τα ρώσικα bots και οι αλγόριθμοι έκαναν τη δουλίτσα τους για να γιγαντωθούν και να φτάσουν στον αμφιβληστροειδή κάθε τρομοκρατημένου θείου, αλλά το αρχικό ψέμα, το πρωταρχικό ψέκασμα, προερχόταν από αυτούς, 12 συγκεκριμένους ανθρώπους. Ποιος σεναριογράφος, ποιος συγγραφέας, ποιος σκηνοθέτης θα τολμούσε να προβλέψει ό,τι θα συνέβαινε μετά; Οτι δηλαδή, αυτήν την εβδομάδα, μόλις πέντε χρόνια μετά το ξέσπασμα μιας πραγματικής, παγκόσμιας πανδημίας, ένας από αυτούς τους 12 συγκεκριμένους ψεκασμένους αναμένεται να διοριστεί υπουργός Υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής;
