Ο Νιλ Γκέιμαν υποτίθεται ότι ήταν από τους καλούς. Διάσημος συγγραφέας βιβλίων φαντασίας και κόμικς, είναι ο δημιουργός του «American Gods», της «Coraline» και, βεβαίως, του «Sandman». Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Στην εποχή μας η δημόσια παρουσία των καλλιτεχνών σχεδόν πάντα περιλαμβάνει και πολλά άλλα πράγματα πέρα από την καλλιτεχνική τους δημιουργία. Με τον λόγο του και τις δημόσιες παρεμβάσεις του αλλά και με το περιεχόμενο του έργου του, ο Νιλ Γκέιμαν εμφανιζόταν ως ένας διαχρονικός υποστηρικτής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ισότητας.
Να ένα τουίτ από το 2014:
As a feminist and a human being, I agree with @emwatson (read her speech) @UN_women #heforshe (pic by @amandapalmer) pic.twitter.com/prm1O2LRUg
— Neil Gaiman (@neilhimself) September 23, 2014
Να και ένα άλλο, από το 2018, με την απάντηση της συζύγου του, της καλλιτέχνιδος Αμάντα Πάλμερ:
thank you for this, amazing feminist af husband. all men, all women, all artists …. all hands on deck. this is getting serious. we need everyone.
— Amanda Palmer 🎹 (@amandapalmer) September 28, 2018
Να και ένα ποίημα από το 2017, αφιερωμένο στον νεογέννητο γιο του.
Τον Ιούλιο του 2024, ένα podcast αποκάλυψε ότι γυναίκες κατηγόρησαν τον Νιλ Γκέιμαν για σεξουαλική παρενόχληση ή επιθέσεις σε ένα podcast. Την προηγούμενη εβδομάδα το περιοδικό New York δημοσίευσε ένα εκτενέστατο, λεπτομερές ρεπορτάζ που λέει αναλυτικά την ιστορία κάποιων από αυτές τις επιθέσεις και επιπλέον αποκαλύπτει λεπτομέρειες για την προσωπική ζωή του Γκέιμαν και της Αμάντα Πάλμερ, που έως τώρα δεν είχαν γίνει γνωστές. Το άρθρο είναι πολύ σκληρό, δύσκολο να το διαβάσει κανείς (αν στο λινκ σάς βγάλει σε paywall, δοκιμάστε εδώ). Οι περιγραφές των ενδεικτικών συμβάντων (μία αφορά στον βιασμό της νταντάς του γιου του, την ώρα που ο γιος του έπαιζε με το iPad στο ίδιο δωμάτιο) είναι αποκρουστικές. Το άρθρο pαρουσιάζει μια εικόνα ενός ανθρώπου χειριστικού, που εκμεταλλεύεται ευάλωτες θαυμάστριες και τις αναγκάζει (με ψυχολογική πίεση αλλά και οικονομικά αντικίνητρα) να συμπεριφέρονται σαν σεξουαλικές του σκλάβες. Είναι άλλη μια από πολλές παρόμοιες περιπτώσεις κακοποίησης γυναικών από πλούσιους ή ισχυρούς που είδαμε τα προηγούμενα χρόνια, με την έκρηξη του #metoo κινήματος. Αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είχαμε έναν άξεστο νταή σαν τον Χάρβεϊ Γουάινστιν, αλλά έναν σύμμαχο της LGBT+ κοινότητας, έναν υπέρμαχο της ισότητας και της γυναικείας ενδυνάμωσης. Εναν καλλιτέχνη που έθετε μάλιστα αυτά τα θέματα μέσα στη δουλειά του, που έβαζε στο προσκήνιο τους αδύναμους και τους καταφρονεμένους μέσα στις ιστορίες του. Το πώς συμβιβάζονται αυτά τα δύο, βέβαια, δεν είναι δύσκολο να το καταλάβει κανείς. Ζούμε σε μια εποχή κυνισμού και αρρωστημένης εξωστρέφειας. Ολοι και όλες στήνουμε δημόσιες εικόνες –κάποιες και κάποιοι μπορούν να φτιάχνουν τέτοιες εικόνες εντελώς διαφορετικές από την προσωπικότητα που κρύβεται από πίσω– και να τις υπηρετούν πιστά, για πολύ καιρό.
Ενα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα που έσκασε πρόσφατα αφορά έναν πολύ λιγότερο γνωστό καλλιτέχνη, τον Τζάστιν Μπαλντόνι. Αυτός κατηγορείται από τη συμπρωταγωνίστριά του, Μπλέικ Λάιβλι, για παρενόχληση κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας «It Ends With Us», στην οποία συμπρωταγωνιστούσαν και την οποία σκηνοθέτησε ο Μπαλντόνι. Αλλά όχι μόνο γι’ αυτό. Οπως ισχυρίζεται η Λάιβλι, όταν ο Μπαλντόνι αντιλήφθηκε πως επρόκειτο να τον καταγγείλει πριν καν κυκλοφορήσει η ταινία, ξεκίνησε μια προσεκτικά ενορχηστρωμένη διαδικτυακή εκστρατεία εναντίον της, για να τη δυσφημήσει και να πλήξει την αξιοπιστία της. Κι αυτό δεν θα ήταν τόσο ασυνήθιστο, αν αυτός ο Μπαλντόνι δεν είχε στήσει την έως τότε καριέρα του ως φεμινιστής και «σύμμαχος», ξεκινώντας από μια ομιλία σε TED που είχε γίνει viral (η λεζάντα του βίντεο τον αποκαλεί «an outspoken feminist») και συνεχίζοντας με βιβλία, podcasts και όλα τα σχετικά.
Οι άνδρες αυτοί, βεβαίως, αρνούνται τις κατηγορίες. Ο Γκέιμαν ισχυρίζεται ότι οι συνευρέσεις του με αυτές τις γυναίκες ήταν συναινετικές και πως κάποιες από τις επιθέσεις για τις οποίες κατηγορείται δεν συνέβησαν ποτέ. Ο Μπαλντόνι έκανε μήνυση και στην Μπλέικ Λάιβλι και στους New York Times, που αποκάλυψαν το σκάνδαλο (ζητώντας για αποζημίωση $400 εκατομμύρια!). Βεβαίως, και στις δύο περιπτώσεις οι αποκαλύψεις δεν παραπέμπουν σε μεμονωμένα περιστατικά, ούτε σε στιγμιαία λάθη, αλλά σε επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που συνεχίζονταν για χρόνια και συνοδεύονταν από πολλές παρόμοιες καταγγελίες. Οι άνδρες αυτοί, ακόμα και αν δεν αποδειχτούν βιαστές ή κακοποιητικοί, σίγουρα δεν είναι στην πραγματικότητα φεμινιστές.
Τι να τις κάνετε τώρα εσείς αυτές τις πληροφορίες, μέσα στον γενικό χαμό; Πολλά είναι τα θέματα που αξίζουν κουβέντα. Για παράδειγμα, το διαχρονικό ερώτημα: πώς ξεχωρίζεις το καλλιτεχνικό έργο από τον δημιουργό; Μπορείς να απολαύσεις ένα βιβλίο, μια ταινία ή έναν πίνακα, αφότου μάθεις ότι ο δημιουργός τους είναι ένα κτήνος; Οι άνθρωποι βρίσκουν διάφορους τρόπους να το διαχειρίζονται αυτό. Κάποιοι ακόμα απολαμβάνουν τις ταινίες του Ρόμαν Πολάνσκι, πολύς κόσμος εξακολουθεί να θαυμάζει τους πίνακες του Πικάσο. Εχουν επιχειρήματα. Αλλά για άλλους, η υποκρισία είναι εμπόδιο δύσκολο να ξεπεραστεί. Συνήθως καταναλώνουμε την τέχνη ως το δημιούργημα ενός ανθρώπινου μυαλού, ως το απόσταγμα μιας βιωμένης ανθρώπινης εμπειρίας, όχι ως κάτι που έπεσε από τον ουρανό. Αρχίζεις να διαβάζεις αλλιώτικα τον «Χάρι Πότερ», όταν ξαφνικά διαπιστώνεις τι γράφει τώρα η δημιουργός του στο τουίτερ. Πώς να ξαναδιαβάσει κανείς την ιστορία της μούσας Καλλιόπης στο «Sandman» του Νιλ Γκέιμαν με τα ίδια μάτια, αφότου διάβασε το άρθρο του New York; Δεν γίνεται. Αυτό είναι το ένα.
Το άλλο είναι το εξής: μια από τις σταθερές της μετα-#metoo εποχής ήταν η συνειδητοποίηση από ένα μεγάλο μέρος των ανδρών ότι κάτι αλλάζει ή, έστω, ότι κάτι πρέπει να αλλάξει. Πως η κοινωνική αρρώστια της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι ένα καθολικό πρόβλημα που διαποτίζει μικρά ή μεγάλα κοινωνικά σύνολα οριζόντια, και ότι είναι ευθύνη όλων να εξαλειφθεί. Υποθέσεις σαν του Γκέιμαν και του Μπαλντόνι μολύνουν αυτή τη σύμπνοια. Διαβρώνουν την όποια εμπιστοσύνη πήγαινε να χτιστεί. Τι «not all men» μας λέτε, όταν κάποιοι από τους πιο προβεβλημένους «συμμάχους» αποδεικνύονται χειρότεροι κι από την αδιάφορη πλειοψηφία που απλά δεν έχει πάρει χαμπάρι τι γίνεται; Ποιοι άλλοι «φεμινιστές» και «σύμμαχοι» είναι κακοποιητές πίσω από τα τουίτς και τα viral βίντεο;
