Κάποια στιγμή θα πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε για τους άνδρες. Γιατί υπάρχει πρόβλημα. Κι έχει συνέπειες στις κοινωνίες, μεγάλες και σημαντικές. Υστερα από δεκαετίες ξέφρενης τεχνολογικής, κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, ο κόσμος μοιάζει να στρίβει προς τη λάθος κατεύθυνση. Και μια από τις αιτίες φαίνεται πως είναι και μια αλλαγή στο πώς σκέφτεται, συμπεριφέρεται και αντιδρά η μισή ανθρωπότητα.
Στις εκλογές των ΗΠΑ, οι νέες γυναίκες (ηλικίας 18-29) εξέφρασαν την άποψή τους με πυγμή: 58% ψήφισαν Κάμαλα Χάρις, μόνο 40% ψήφισαν Τραμπ. Στους άνδρες της ίδιας ηλικίας, όμως, το αποτέλεσμα ήταν σχεδόν το ανάποδο: 42% ψήφισαν Χάρις, 56% ψήφισαν Τραμπ. Αυτό ίσχυε για όλες τις ηλικίες, αλλά πολύ περισσότερο για τους νέους. Αυτή ήταν η έκφραση ενός πολύ ενδιαφέροντος φαινομένου της εποχής μας: οι γυναίκες γίνονται ολοένα και πιο προοδευτικές, οι άνδρες όλο και πιο συντηρητικοί. Το χάσμα αυτό ανοίγει, και προκαλεί κοινωνικές εντάσεις τις επιπτώσεις των οποίων έχουμε μόλις αρχίσει να καταλαβαίνουμε.
Μολονότι πρόκειται για φαινόμενο που έχει και άλλες διαστάσεις, σίγουρα μέρος της εξήγησης έχει να κάνει με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνδρες σ’ αυτή την εποχή. Γιατί, όπως έχουμε ξαναγράψει στο παρελθόν, υπάρχει πρόβλημα με τους άνδρες στην εποχή αυτή. Δεν είναι μόνο η έκρηξη του μισογυνισμού και της οπισθοχώρησης μεγάλων μαζών στη συντήρηση και τη ριζοσπαστικοποίηση, ούτε η τοξική και φασαριόζα “manosphere” που σπρώχνει κυρίως νεαρούς και οπωσδήποτε ευάλωτους άνδρες σε παράδοξες κι ακραίες ιδεοληπτικές παρεκκλίσεις. Αυτά είναι τα συμπτώματα. Είναι ένα ευρύτερο φαινόμενο, που έχει πολλές και πολύ διαφορετικές εκφάνσεις και αρκετά σύνθετα αίτια.
Εδώ σήμερα θέλω να αδράξω την ευκαιρία για να σας μιλήσω μόνο για ένα από αυτά. Eνα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνδρες διαχρονικά.
Για την πατριαρχία.
Ναι, για την πατριαρχία.
Πιστεύω ότι ένας από τους κυριότερους λόγους για τους οποίους εξελέγη ο Τραμπ και για το ότι σήμερα το δημοφιλέστερο πόντκαστ στον κόσμο είναι του Τζο Ρόγκαν, είναι η πατριαρχία. Θα σας εξηγήσω τι εννοώ.
Οι άνδρες είναι οι θύτες της πατριαρχίας, αλλά κάτι που περνά συχνά απαρατήρητο είναι το ότι οι ίδιοι είναι και θύματά της. Η πατριαρχία είναι ένα όχημα καταπίεσης των γυναικών, αλλά ταυτόχρονα είναι και ένας ζουρλομανδύας που η κοινωνία φοράει στους άνδρες. Το κοινωνικό συμβόλαιο λέει: θα έχεις όλα τα προνόμια, θα έχεις όλη την ισχύ, θα έχεις τον μισό πληθυσμό της Γης από κάτω σου για να σε υπηρετεί, αλλά κι εσύ θα πρέπει να ανταποκρίνεσαι σε κάποιες προσδοκίες. Κι ο ρόλος του «άντρα», όπως τον αντιλαμβάνεται η πατριαρχία, είναι ένας ρόλος τόσο παρανοϊκά πολυσχιδής που κανένας δεν μπορεί να παίξει σωστά.
Ο Αμερικανός ψυχολόγος Ρόμπερτ Λεβάντ έχει ορίσει τα επτά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής «αρρενωπότητας» ως εξής:
Ο θεωρούμενος ως «αληθινός άνδρας», λέει, αποφεύγει τη θηλυκότητα, τη θηλυπρέπεια και κάθε συμπεριφορά που μπορεί να χαρακτηριστεί θηλυκή. Αυτό είναι το ένα. Δεύτερον, στέκεται αρνητικά απέναντι σε μη παραδοσιακές σεξουαλικές πρακτικές και ταυτότητες. Οφείλει να τις απορρίπτει. Τρίτον, ο αληθινός άνδρας είναι αυτάρκης και η αυτάρκειά του εξασφαλίζεται κυρίως από χειρωνακτικές και τεχνικές δεξιότητες. Τέταρτον, είναι σκληρός. Πέμπτον, είναι επιβλητικός, περιφέρει την επιβολή του όπου στέκει. Πιάνει χώρο. Εκτον, θεωρεί πολύ σημαντικό το σεξ. Και, τέλος, είναι συναισθηματικά βουβός. Δεν εκφράζεται, δεν εκρήγνυται. Αυτοπεριορίζεται.
Αυτά, βεβαίως, είναι bullet points. Είναι τα βασικά. Στην πραγματικότητα ο ζουρλομανδύας της πατριαρχίας είναι ένα πολύ ευρύτερο πλέγμα προσδοκιών που η κοινωνία καλλιεργεί για τους άνδρες, ένα ολόκληρο σύμπαν άπιαστων προτύπων συμπεριφοράς που εκπορεύονται από τις παραπάνω επτά βασικές κατηγορίες. Ο «αληθινός άνδρας», σου λέει, πρέπει να είναι άντρας. Τι σημαίνει αυτό; Και τι δεν σημαίνει. Τα ξέρουμε όλοι. Τα έχουμε ζήσει στο πετσί μας, μεγαλώνοντας. Μας τα έχουν εγχύσει μέσα στον νωτιαίο μυαλό, μας έχουν διαποτίσει ως το μεδούλι.
Ο αληθινός άνδρας πρέπει να κάνει μόνο αντρικά πράγματα. Δεν πρέπει να φοράει λάθος ρούχα ή χρώματα, δεν πρέπει να συμπεριφέρεται με τρόπους που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν θηλυπρεπείς. Οφείλει να επιβάλει την παρουσία του στον χώρο, να μιλάει πιο δυνατά απ’ όλους, με βαθιά, αρρενωπή φωνή, αλλά να μιλάει λίγο και σταράτα. Πρέπει να είναι φειδωλός, στωικός, σοβαρός αλλά αυστηρός. Να είναι δίκαιος, αλλά να είναι και αμείλικτος. Να ξέρει να χρησιμοποιεί εργαλεία, να ψήνει κρέατα, να επιδιορθώνει μηχανήματα και αυτοκίνητα.
Να είναι χειροδύναμος. Να μπορεί να πλακώσει οποιονδήποτε, αλλά να μην κάνει κακό σε κανέναν. Εκτός αν κάποιος πειράξει ανθρώπους που βρίσκονται υπό την προστασία/ιδιοκτησία του, βεβαίως, οπότε επιβάλλεται να τον σαπίσει στο ξύλο.
Πρέπει να ασχολείται με ανδρικές ασχολίες, και να τις κάνει καλύτερα από όλους. Να παίζει μπάλα, να παίζει μπάσκετ, να παίζει τένις, να έχει καλή φυσική κατάσταση, να έχει αντρίκια κοιλίτσα και ταυτόχρονα να έχει γραμμωμένο σώμα και να προσέχει τη διατροφή του αλλά να τρώει και να πίνει από όλα και να έχει μυς. Και τρίχες. Αλλά όχι πάρα πολλές.
Πρέπει να είναι αυστηρός με τα παιδιά και με τις γυναίκες, αλλά ταυτόχρονα στοργικός και προστάτης. Πρέπει να είναι ο κουβαλητής της οικογένειας, να είναι πλούσιος και επιτυχημένος, και επίσης να κάνει πολύ σεξ, συνέχεια.
Πρέπει να έχει πιστούς φίλους και να είναι δημοφιλής. Πρέπει να είναι καθαρός, να μπορεί να μιλήσει για τα πάντα, να έχει κοινωνική ζωή, να έχει χιούμορ, να είναι η ψυχή της παρέας, να χορεύει (αλλά αντρίκια) να είναι ηθικός και καλός γιος, να τιμάει και να φροντίζει τους γονείς και τους συγγενείς του, να είναι καλός με τα ζώα, να πληρώνει όλους τους λογαριασμούς, να ξέρει πάντα τη διαδρομή χωρίς να χρειάζεται χάρτη, να οδηγεί καταπληκτικά, να απαντάει γρήγορα στα μηνύματα, να είναι ηγέτης, να μην λέει ψέματα, να είναι πιστός, να είναι σεξουαλικά πολύ έμπειρος, να είναι αστείος και παιχνιδιάρης μπαμπάς, να είναι ακούραστος, να είναι ψηλός, να προσέχει την υγεία του, να μπορεί να πίνει απεριόριστες μπίρες, να μην γκρινιάζει, να μην επηρεάζεται από κανέναν και από τίποτε, να βάζει γκολάρες, να είναι ηγέτης, να μην κλαίει, να ανοίγει όλα τα σφιχτά βαζάκια, να χτίζει πράγματα με τα χέρια, να είναι τίμιος, να μην είναι κορόιδο, να τον θέλουν όλες οι γυναίκες, να είναι μορφωμένος, να είναι παιδί του λαού και του δρόμου, να τραγουδάει, να είναι ψυχάρα, να πιάνει την πέτρα και να τη στύβει.
Ετσι πρέπει να είναι ο αληθινός άνδρας.
Ετσι έχουμε μάθει. Η πατριαρχία, που εξασφαλίζει όλα αυτά τα προνόμια στους άντρες εις βάρος των γυναικών, ταυτόχρονα τους στραγγαλίζει υπό το βάρος όλων αυτών των εξωφρενικών προσδοκιών και προτύπων. Κι αυτό μας λέει η κοινωνία: μόνο οι αληθινοί άνδρες αξίζουν αγάπη, αποδοχή, σεβασμό και εκτίμηση.
Τι εξασφαλίζεις όταν καλλιεργείς διαχρονικά αυτά τα πρότυπα συμπεριφοράς και διατυπώνεις με κάθε δυνατό τρόπο αυτές ακριβώς τις προσδοκίες, όλες ταυτόχρονα; Γενιές ολόκληρες κομπλεξικών ανδρών. Αυτό εξασφαλίζεις. Και τι κάνεις όταν ξαφνικά αυτές οι γενιές, με αυτά τα κόμπλεξ και αυτά τα εφόδια, έρχονται να αντιμετωπίσουν μια τέλεια καταιγίδα ανατροπών και διαψεύσεων;
Γιατί αυτό αλλάζει τώρα. Τα συσσωρευμένα κόμπλεξ τα είχαμε από πριν, όπως και οι γονείς και οι παππούδες μας. Τώρα όμως τα θεμέλια της πατριαρχίας τρίζουν. Οχι επειδή οι άνδρες, ως θύματα κι αυτοί, έκαναν τίποτε. Οχι. Τα άλλα θύματα της πατριαρχίας, επιτέλους, ξύπνησαν. Και την ώρα που οι γυναίκες σκίζουν τους ζουρλομανδύες με τους οποίους η πατριαρχία περιόριζε αυτές (μια σύνοψη εδώ), ταυτόχρονα συμβαίνει κάτι άλλο: οι άνδρες μένουν πίσω.
Ακόμα περισσότεροι άνδρες άνεργοι, ακόμα περισσότεροι άνδρες στο πατρικό τους ως τα τριαντά πέντε παίζοντας videogames, ακόμα περισσότεροι που διαπιστώνουν ότι καμιά γυναίκα δεν τους χρειάζεται, καμιά δεν τους έχει ανάγκη. Οι ήδη θολές προοπτικές εκπλήρωσης των ασφυκτικών προσδοκιών γίνονται σχεδόν αόρατες. Ολοένα και περισσότεροι άνδρες ακούν από την πραγματικότητα το επαναλαμβανόμενο μήνυμα, ξανά και ξανά, ότι δεν είναι και δεν μπορούν να γίνουν «αληθινοί άνδρες». Τι θα κάνουν όλοι αυτοί; Θα ξεσπάσουν. Θα προσπαθήσουν να γίνουν σαν τους «αληθινούς άνδρες» στο YouTube. Θα ακούνε τον Αντριου Τέιτ, τον Τζο Ρόγκαν, τον Τζόρνταν Πέτερσον ή οποιονδήποτε άλλο απατεώνα τους κοροϊδέψει αποτελεσματικότερα. Θα τα βάλουν με τα τρανς άτομα, τους μετανάστες, το DEI, τις γυναίκες (φυσικά), οποιονδήποτε τους υποδείξουν ως θύτη της κακοδαιμονίας τους. Θα αγοράζουν τα κρυπτονομίσματα που τους λένε και θα ριτουιτάρουν τα ανόητα memes του Ελον Μασκ. Θα ψηφίσουν Ντόναλντ Τραμπ.
Τα απλοποιώ τα πράγματα, βεβαίως. Η πραγματικότητα είναι αρκετά πιο σύνθετη, οι συμπεριφορές και οι αντιδράσεις πιο ποικίλες και περίπλοκες. Αλλά η ουσία παραμένει: υπάρχει πρόβλημα. Πρόβλημα σοβαρό. Σήμερα σχεδόν οι μισοί νέοι άνδρες στις ΗΠΑ δηλώνουν ότι «υφίστανται διακρίσεις». Νιώθουν θύματα. Ριζοσπαστικοποιούνται αναμεταξύ τους στα social media κάνοντας κυρίως (σχεδόν αποκλειστικά) κάτι που, σύμφωνα με το πρότυπο, οι «αληθινοί άνδρες» ποτέ δεν κάνουν (γκρινιάζουν) αλλά με λάθος τρόπο και με λανθασμένη στόχευση. Και, αναπόφευκτα, χωρίς αποτέλεσμα. Τι θα μπορούσε να έχει αποτέλεσμα; Μια υγιής και διάφανη κουβέντα για το πώς μπορεί να μοιάζει ένας ρεαλιστικός και δίκαιος ρόλος του άνδρα σήμερα και στο μέλλον. Δεν είναι ότι δεν γίνεται. Γίνεται. Βιβλία και άρθρα γράφονται και, ενώ γίνονται όλα αυτά, κάποιοι κατορθώνουν να βρουν την άκρη μόνοι τους. Βγάζουν τον ζουρλομανδύα και στήνουν αυτοσχέδιες ταυτότητες, είτε με την ανοχή ή και την αποδοχή της κοινωνίας είτε όχι. Αν κοιτάξει κανείς σε διάφορες γωνιές του ανεπτυγμένου κόσμου, θα διαπιστώσει ότι μάλλον ζούμε σε μια γόνιμη περίοδο επαναπροσδιορισμού τέτοιων πραγμάτων. Αλλά αυτό γίνεται αργά. Κι εν τω μεταξύ στρατιές ολόκληρες αγχωμένων αγοριών μεγαλώνουν χωρίς μπούσουλα, γαντζωμένα σε ένα ζουρλομανδύα που τους πνίγει.
