Ζούμε σε έναν κόσμο μπερδεμένο, γεμάτο φαινόμενα περίπλοκα και δυνάμεις πέρα από την αντιληπτική ικανότητα όντων με όρια στενά, όπως εμείς. Διάφορες τεχνικές και στρατηγικές ακολουθεί καθεμιά και καθένας από εμάς για να βγάλει κάποιο νόημα σ’ αυτή τη ζωή, άλλες ψάχνουν μιαν εξήγηση στη θρησκεία, άλλοι αναζητούν την αλήθεια στο Facebook, άλλοι συλλέγουν όσο περισσότερα στοιχεία και δεδομένα μπορούν να βρουν μπας και, όταν τα βάλουν κάτω όλα μαζί σε μια σειρά, τους αποκαλυφθεί μια αλήθεια ως τότε κρυφή, ένα αποτέλεσμα μεγαλύτερο του αθροίσματος, μια απάντηση.
Ο Τσεχο-καναδός πανεπιστήμονας Βάτσλαβ Σμιλ, για τον οποίο σας έχω ξαναγράψει, ανήκει μάλλον στην τελευταία κατηγορία. Στα βιβλία του μαζεύει στοιχεία και δεδομένα για όλα τα επιστημονικά πεδία που τον ενδιαφέρουν, από την ενέργεια μέχρι τη βιομηχανική παραγωγή, και από την παραγωγή τροφίμων μέχρι τη διαχείριση ρίσκου. Αν και είναι ένας φυσιολογικός άνθρωπος, όπως όλοι μας, με πάθη και εμμονές (αντιπαθεί τους vegan και όσους κάνουν base jumping με σθένος), τα βιβλία του αποτελούν θαυμάσια τροφή για σκέψη, ευρετήρια γνώσης και πηγή έμπνευσης για συζητήσεις, ζυμώσεις και κουβέντες.
Εδώ έχω συγκεντρώσει είκοσι στοιχεία που βρήκα ενδιαφέροντα από τα δύο πιο πρόσφατα βιβλία του, το “Numbers Don’t Lie” και το “How The World Really Works” (κυκλοφορούν και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διόπτρα). Όλα χωράνε μεγάλη συζήτηση και αγγίζουν κρίσιμες πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό με τα πράγματα που ανακαλύφθηκαν όλα μέσα στη δεκαετία του 1880 είναι από τα αγαπημένα μου.
1.
🇳🇬 H Νιγηρία, μια χώρα με πληθυσμό 215 εκατομμύρια, καταναλώνει σήμερα 35 gigajoule πρωτογενούς ενέργειας κατά κεφαλήν. Πόσο είναι αυτό, θα μου πείτε. Είναι πολύ; Είναι λίγο;
🇯🇵 Τόση ενέργεια κατανάλωνε η Ιαπωνία το 1958.
🇫🇷 Τόση ενέργεια κατανάλωνε η Γαλλία το 1880.
Πήρατε μια ιδέα.
2.
Η ηλικία της πρώτης εμμηνόρροιας στο ανθρώπινο είδος έχει μειωθεί από τα 17 χρόνια που ήταν πριν τη βιομηχανική εποχή στα 13. Παράλληλα, η εμμηνόπαυση καθυστερεί όλο και περισσότερο -έρχεται πλέον κατά μέσο όρο μετά τα 50. Η αναπαραγωγική ηλικία των γυναικών έχει φτάσει στην εποχή μας τα περίπου 38 χρόνια, από 30 που ήταν τους προηγούμενους αιώνες.
3.
Γιατί τα ανθρώπινα όντα κυριάρχησαν σε έναν κόσμο γεμάτο δυνατά αρπακτικά ζώα; Έχει να κάνει, λέει, με το μηχανισμό της αναπνοής. Τα τετράποδα μπορούν να παίρνουν μόνο μία ανάσα σε κάθε κύκλο κίνησης, επειδή το στήθος τους πρέπει να απορροφήσει τον κραδασμό των μπροστινών ποδιών. Εμείς, αντίθετα, όρθιες και όρθιοι, μπορούμε να ρυθμίζουμε την αναπνοή μας αλλιώς. Επιπλέον, εμείς ιδρώνουμε και έτσι ρυθμίζουμε καλύτερα τη θερμοκρασία του σώματός μας, με αποτέλεσμα να μπορούμε να τρέξουμε για πολύ περισσότερη ώρα. Τα ζώα που χρησιμοποιήσαμε για μετακίνηση, το άλογο και η καμήλα, ιδρώνουν επίσης -και γι’ αυτό τα διαλέξαμε. Αλλά ακόμα κι αυτά ιδρώνουν λιγότερο από ό,τι ο άνθρωπος -η καμήλα το μισό από ό,τι ο άνθρωπος, το άλογο το 1/5. Κι επιπλέον το σώμα μας μπορεί να αντέξει πολύ καλά και χωρίς να αναπληρώνει τα υγρά που χάνει από τον ιδρώτα αμέσως. Συγκριτικά, εμείς οι Homo sapiens είμαστε μια εξαιρετικά αποδοτική μηχανή μετακίνησης.
4.
“Τα εμβόλια είναι ίσως η καλύτερη επένδυση που μπορεί να κάνει ένα κράτος. Για κάθε δολάριο που επενδύεται σε εμβολιασμούς κερδίζονται 16 δολάρια από δαπάνες υγείας, χαμένη παραγωγικότητα και χαμένους μισθούς”.
5.
Το 1900, 9 από τις 10 μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου βρίσκονταν στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Σήμερα εκεί βρίσκεται μόνο μία (η Νέα Υόρκη) -όλες οι άλλες βρίσκονται στην Ασία.
6.
Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι το λιγότερο βιομηχανοποιημένο από τα δυτικά κράτη. Το 2018 μόνο 9% του ΑΕΠ της χώρας προερχόταν από τη μεταποίηση, την ώρα που στον Καναδά το ποσοστό έφτανε το 10%, στις ΗΠΑ το 11%, στην Ιαπωνία 19%, στη Γερμανία 21%, τη Νότια Κορέα 27%, την Κίνα 29% και την Ιρλανδία 32%.
(και στην Ελλάδα, παρεμπιπτόντως, την οποία δεν αναφέρει ο Σμιλ, το ποσοστό είναι λίγο κάτω από το 9%)
7.
Η δεκαετία του 1880 ήταν η πιο γόνιμη, ενδιαφέρουσα και παραγωγική στην ιστορία της ανθρώπινης δημιουργίας. Μέσα σε λίγα χρόνια ανακαλύφθηκαν ή δημιουργήθηκαν, μεταξύ άλλων: ο υδροηλεκτρικός σταθμός, η ταμειακή μηχανή, η μηχανή εσωτερικής καύσης, η κόκα κόλα, το στυλό, η περιστρεφόμενη πόρτα, το ηλεκτρικό ασανσέρ, η Wall Street Journal, το ηλεκτρικό σίδερο, το αποσμητικό σώματος, το ποδήλατο και ο ηλεκτρομαγνητισμός.
8.
“Το 75% όλων των γεννήσεων από το 2020 μέχρι το 2070 θα γίνουν στην Αφρική”.
9.
Το 1900 η ταχύτητα των υπερατλαντικών ταξιδιών έφτανε τα 35 χιλιόμετρα την ώρα -καθώς το μόνο μέσο που υπήρχε ήταν τα υπερωκεάνεια. Το 1958 είχε εκτοξευτεί στα 885 χιλιόμετρα, με την παρουσίαση του αεροσκάφους Boeing 707. Σήμερα, 65 χρόνια τεχνολογικής εξέλιξης αργότερα, τα ταχύτερα επιβατικά αεροπλάνα πετάνε το πολύ με ταχύτητα 1000 χιλιόμετρα την ώρα. Σχεδόν το ίδιο με τότε, δηλαδή.
10.
Η πρώτη μηχανή που κινείτο με ατμό κατασκευάστηκε από τον Watt το 1765. Το πρώτο ποδήλατο, όμως, κατασκευάστηκε 120 ολόκληρα χρόνια αργότερα. Γιατί δυσκολεύτηκαν και άργησαν τόσο για να φτιάξουν κάτι φαινομενικά απλό; Δεν έφταιγε η τεχνολογία του ποδηλάτου -έφταιγαν οι δρόμοι. Ως τότε οι δρόμοι δεν ήταν αρκετά λείοι και επίπεδοι για να υποστηρίξουν ένα τέτοιο όχημα και, επιπλέον, επειδή δεν υπήρχαν και ελαφριά και ανθεκτικά συνθετικά υλικά για να επενδύσουν τις ρόδες τους. Δεν υπήρχαν λάστιχα. Όταν λύθηκαν αυτά τα εμπόδια, δημιουργήθηκε και το ποδήλατο. Και μάλιστα, το πέτυχαν με τη μία. Τα αυτοκίνητα του 1976 δεν είχαν καμία σχέση με τα πρώτα αυτοκίνητα του 1886. Το design του ποδηλάτου, όμως, στην πάροδο των δεκαετιών άλλαξε ελάχιστα.
11.
Τα “ηλεκτρικά αυτοκίνητα”, επισημαίνει εύστοχα ο Σμιλ, δεν καίνε “ηλεκτρισμό”. Καίνε την πηγή ενέργειας που παράγει τον ηλεκτρισμό με τον οποίο φορτίζουν τις μπαταρίες τους -κι αυτή αλλάζει από χώρα σε χώρα. Ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο που κινείται στη Νορβηγία, είναι εύστοχο να πει κανείς ότι κινείται με υδροηλεκτρική ενέργεια (το 95% της ενέργειας εκεί παράγεται από υδροηλεκτρική ενέργεια). Τα γαλλικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα καίνε πυρηνική ενέργεια (75% στη Γαλλία). Στην Ινδία, την Κίνα και την Πολωνία, όμως, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα πρακτικά καίνε κάρβουνο.
12.
O FAO του ΟΗΕ υπολογίζει ότι 40-50% των φυτικών καλλιεργειών, 35% των ψαριών, 30% των σιτηρών και 20% του κρέατος και των γαλακτοκομικών προϊόντων που παράγονται στον κόσμο πετιούνται. Το 1/3 του φαγητού που παράγεται πετιέται. Στην Αμερική παράγεται 3.600 θερμίδες (Kcal) κατά κεφαλήν, παρ’ όλο που κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να φάει τόσο -το 40% του φαγητού που παρασκευάζεται, πετιέται.
13.
Το μέσο κοτόπουλο σε μια μονάδα παραγωγής δεν μπορεί να κουνηθεί, επειδή αφενός τα πουλιά είναι επιλεγμένα ώστε να έχουν γιγάντιο στήθος, που ρίχνει το βάρος του σώματός τους μπροστά (ο κόσμος προτιμάει τη γεύση του στήθους), αλλά ούτως ή άλλως δεν θα μπορούσαν να πάνε και πουθενά, καθώς σε κάθε πουλί αναλογεί χώρος λίγο μεγαλύτερος από μια κόλλα Α4 -εκεί περνάει ολόκληρη τη ζωή του. Που δεν είναι και πολύ μεγάλη. Τα πτηνά μεγαλώνουν στο ημίφως για επτά εβδομάδες, κατά τις οποίες τρώνε συνέχεια (ελεύθερα τα κοτόπουλα ζουν ως και οκτώ χρόνια). Ποια είναι η συνέπεια αυτού του τρόπου παραγωγής του κρέατος από κοτόπουλο; Η σχετικά υψηλή διατροφική του αξία και η πολύ χαμηλή η τιμή του.
14.
Το 2000 το 83% των ενεργειακών αναγκών της Ιαπωνίας καλυπτόταν από ορυκτά καύσιμα. Το 2019 το ποσοστό ήταν 93%. Τι μεσολάβησε; Στις 11 Μαρτίου του 2011 ένα τσουνάμι που προκλήθηκε από έναν τεράστιο σεισμό χτύπησε την ακτή της Ιαπωνίας και προκάλεσε μια τρομερή βλάβη στο πυρηνικό εργοστάσιο Fukushima Daiichi, το οποίο έκτοτε τέθηκε εκτός λειτουργίας. Δεν ήταν το μόνο. 15 χιλιόμετρα πιο νότια το δίδυμο εργοστάσιο Fukushima Daini, επίσης επλήγη από το σεισμό αλλά σταμάτησε τη λειτουργία του με επιτυχία χωρίς καμία διαρροή ή άλλη ζημιά. Δεν έχει κανένα πρόβλημα. Παραμένει κλειστό. Όλα τα πυρηνικά εργοστάσια της Ιαπωνίας έκλεισαν εκείνη την ημέρα. Από τα 17, μόνο τα 6 έχουν ξαναπάρει μπρος έκτοτε -και τα περισσότερα μόνο εν μέρει. (αυτό το τελευταίο δεν το λέει ο Σμιλ μέσα στο βιβλίο -αλλά νομίζω ότι αξίζει να το επισημάνουμε εδώ).
15.
Το 1950 το 65% των ανθρώπων στον κόσμο υποσιτίζονταν.
Το 1970 το ποσοστό είχε γίνει 25%.
Το 2000, 15%.
Το 2019 υπολογιζόταν σε 8,9%.
Ο Σμιλ το αποδίδει στο θαύμα που είναι η αμμωνία και τα τεχνητά λιπάσματα, μεταξύ όλων των άλλων.
16.
Στις ΗΠΑ:
Οι δολοφονίες σκοτώνουν όσους και η λευχαιμία.
Οι πτώσεις σκοτώνουν όσους και ο καρκίνος του παγκρέατος.
Τα τροχαία ατυχήματα διπλάσιους από το διαβήτη.
Οι δηλητηριάσεις κάθε είδους περισσότερους από ό,τι ο καρκίνος του μαστού.
17.
Θάνατοι από αεροπορικές πτήσεις: μόλις 2,75 ανά 100 δισεκατομμύρια επιβατοχιλιόμετρα (2019).
Θάνατοι από skydiving: 1 κάθε 250.000 άλματα.
Θάνατοι από base jumping: 1 κάθε 2.317 άλματα.
18.
Δεδομένου του αριθμού διαστημικών συντριμμιών και μετεωριτών που πέφτουν στη Γη, λέει, θα περίμενε κανείς να υπάρχουν 91 θάνατοι το χρόνο από αυτή την αιτία. Παρ’ όλα αυτά, έχει να σκοτωθεί άνθρωπος από κάτι τέτοιο από το 1888, όταν υπήρξε η μόνη τέτοια καταγραφή στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται το Ιράκ.
19.
Ένας από τους λόγους για τους οποίους η μετατροπή του Άρη σε κατοικίσιμο πλανήτη είναι αδύνατη, λέει, είναι το ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου που θα χρειαζόταν για να ανέβει η θερμοκρασία αρκετά, δεν μπορεί να επιτευχθεί εκεί. Ακόμα και με την επεξεργασία όλου του εδάφους, των polar caps και των μεταλλευμάτων του υπεδάφους, θα παραγόταν μόνο το 7% του CO2 που χρειάζεται για να ζεσταθεί η αραιή ατμόσφαιρα του πλανήτη.
20.
Χωρίς τα αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η μέση θερμοκρασία στην επιφάνεια του δικού μας πλανήτη δεν θα ήταν 15-16 βαθμοί που είναι τώρα, αλλά -18. Πάντα χρειαζόμασταν αυτό το στρώμα διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου, υδρατμών και μερικών άλλων πραγμάτων για να κρατούν μέρος της ηλιακής ενέργειας κοντά στην επιφάνεια, όπου φτιάξαμε τον ανθρώπινο πολιτισμό και όπου ζούμε άνετα. Το πρόβλημα είναι ότι τώρα προσθέτουμε πολύ περισσότερα τέτοια πράγματα εκεί πάνω από όσα χρειαζόμαστε. Κι είναι μεγάλο πρόβλημα.
το άρθρο της εβδομάδας
Το περασμένο Σάββατο έγραψα για τον ΣΥΡΙΖΑ, μια μικρή ανασκόπηση για έναν πολιτικό σχηματισμό που ήταν ένα ατόφιο προϊόν της προ-προ-προηγούμενης κρίσης, το οποίο στην πορεία δεν μεταλλάχθηκε, δεν ωρίμασε και δεν διδάχτηκε τίποτε. Συνέχισε να πορεύεται με τα εργαλεία και το λεξιλόγιο της κρίσης και των μνημονίων, ανεπηρέαστος κι ανέγγιχτος από τις τεκτονικές αλλαγές που συντελούνταν παντού τριγύρω.
